ارزیابی تأثیرات سیلاب‌های شدید بر تحولات مورفولوژی خطوط ساحلی دلتای سدیج (شرق جاسک)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی- مستخرج از رساله

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

2 استادیار گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

چکیده

سواحل جاسک و مناطق شرقی آن به‌دلیل ویژگی‌های راهبردی ازجمله، استقرار مراکز نظامی، طرح لوله انتقال نفت گوره به جاسک و توسعه مناطق آزاد در توسعه مناطق جنوبی کشور از اهمیت زیادی برخوردار است. پایش و ارزیابی میزان تغییرات خطوط ساحلی به‌خصوص در اثر رویدادهای طبیعی همانند سیلاب در این مناطق که محل استقرار سازه‌های ساحلی است، می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار برنامه‌ریزان محیطی جهت اجرای بهینه طرح‌های عمرانی قرار ‌دهد. هدف این تحقیق ارزیابی تغییرات ژئومورفولوژی خط ساحلی در اثر رخداد سیلاب‌ها در یک دوره 6 ساله و درنتیجه 4 سیلاب شاخص در سال‌های 1392، 1395، 1397 و 1398 در قاعده دلتای سدیج است. به‌منظور استخراج واحدهای ژئومورفولوژی و همچنین استخراج خطوط ساحلی از داده‌های ماهواره‌ای لندست و شاخص NDWI استفاده شد. تغییرات خطوط ساحلی نیز با بهره‌گیری از افزونه سامانه تحلیل خطوط ساحلی (DSAS) در دو واحد ژئومورفولوژی ساحل ماسه‌ای و دهانه خور دلتای سدیج و در سه بازه مطالعاتی محاسبه گردید. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد در طی وقوع این سیلاب‌ها، با توجه به شاخص NSM تغییرات خطوط ساحلی در دهانه خورها دارای روندی همراه با رسوب‌گذاری بوده است. همچنین جابجایی طولی، در امتداد خط ساحلی صورت گرفته و بیشترین میزان پیشروی خط ساحل پس از وقوع این سیلاب‌ها، 503 متر است. برخلاف آن‌ها، واحد ژئومورفولوژی سواحل ماسه‌ای دارای روندی فرسایشی و بیشترین میزان پسروی خط ساحل 256 متر ثبت‌شده است. بررسی تغییرات مساحت سدهای ساحلی در طی دوره موردمطالعه نشان می‌دهد که این سیلاب‌ها منجر به فرسایش شدید آن‌ها شده است، به‌طوری‌که سدها در حدود 171 هکتار از وسعت خود را در قاعده دلتای سدیج از دست‌ داده‌اند. این تحقیق نشان داد که علاوه بر فرایندهای رودخانه‌ای، تشدید فرایندهای دریایی همانند افزایش ارتفاع امواج هم‌زمان با وقوع سیلاب به‌خصوص در سواحل ماسه‌ای می‌تواند تأثیر زیادی بر فرسایش خطوط ساحلی در منطقه موردمطالعه داشته باشد.

تازه های تحقیق

- سیلاب‌ها منجر به تغییرات مساحت سدهای ساحلی می‌شوند.

- علاوه بر فرآیندهای رودخانه‌ای، تشدید فرآیندهای دریایی نیز منجر به فرسایش خطوط ساحلی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدزاده هروی، محمود و صمدیان، محمدرضا (1374). گزارش و نقشه زمین‌شناسی، چهارگوش ورقه‌های ۱۰۰۰۰۰: ۱ پی بشک. سازمان زمین‌شناسی کشور، شماره 7741.
 اصغری‌مقدم، محمدرضا (1391). سیل و مدیریت سیلاب. جغرافیا، 5(20)، صص. 21-33.
امینی، لیلا و عبدالهی کاکرودی، عطااله (1397). مقایسه تغییرات زمانی خط ساحلی دلتای گرگان‌رود و دلتای سفیدرود با استفاده از سامانه تحلیل رقومی خط ساحلی (DSAS). اقیانوس شناسی، 9(35)، صص. 21-28.
خان‌محمدی، زهرا و قره‌چلو، سعید و محجوبی، عماد (1399). بررسی تغییرات دوره‌ای خط ساحلی دریای عمان با استفاده از داده‌های سنجش‌ازدور و تحلیل‌های مکانی. پژوهش‌های فرسایش محیطی، 3(39)، صص. 1-21.
رحمتی، مریم؛ یمانی، مجتبی؛ لک، راضیه؛ شایان، سیاوش و فرج‌زاده اصل، منوچهر (1397). تحلیل عوامل مؤثر بر هیدرودینامیک خط ساحلی طی بازه‌ی زمانی 1955-2016 (مطالعه‌ی موردی: قاعده‌ی دلتای اروندرود). پژوهش‌های جغرافیای طبیعی (پژوهش‌های جغرافیایی)، 50(2)، صص. 339-352.
رضییی، طیب (1394). بررسی ویژگی‌های خشکسالی در منطقه خشک و نیمه‌خشک ایران. مهندسی و مدیریت آبخیز، 7(4)، صص. 363-378.
شایان، سیاوش؛ اکبریان، محمد؛ یمانی، مجتبی؛ شریفی کیا، محمد و مقصودی، مهران (1397). هیدرودینامیک دریا و تأثیر آن در تشکیل توده‌های ماسه‌ای ساحلی (مطالعه موردی: سواحل غربی مکران). پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، 2(4)، صص. 86-104.
صالحی‌پور میلانی، علیرضا و اسکندری، مائده (1400). پایش تغییرات مورفوتکتونیکی پادگانه‌های دریایی دریای عمان (چابهار تا گواتر). پژوهش‌های دانش زمین، 12(47)، صص. 202-222.
صالحی‌پور میلانی، علیرضا و مزروعی سبدانی، راضیه (1400). ارزیابی نرخ تغییرات در خطوط ساحلی مکران (کنارک تا کلات). مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، 2(4)، صص. 107-132.
صالحی‌پور میلانی، علیرضا؛ نژاد افضلی، کرامت و بیاتانی، فاطمه (1389). بررسی توفان گونو تأثیرات آن بر ژئومورفولوژی خطوط ساحلی دریای مکران با استفاده از سنجش‌ازدور. مجله علوم زمین، 21(83)، صص. 23–32.
صالحی‌پور، علیرضا (1389). گزارش اطلس بررسی‌های ژئومورفولوژیکی، چهارگوش ورقه‌های ۱۰۰۰۰۰: ۱ نگور و گواتر. مدیریت زمین‌شناسی دریایی، سازمان زمین‌شناسی کشور.
گورابی، ابوالقاسم و امامی، کامیار (1396). تأثیرات نوزمینساخت بر تغییرات مورفولوژیک حوضه‌های زهکشی سواحل مکران، جنوب شرق ایران. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، 6(1)، صص. 74-89.‎
نوحه‌گر، احمد و حسین‌زاده، محمدمهدی (1390). دینامیک دریا و عوامل مؤثر بر نوسانات تراز دریا در تحول قاعده دلتاهای شمال تنگه هرمز. جغرافیا و برنامهریزی محیطی،‎ 22(43)، صص. 125-142.
یمانی، مجتبی (1376). علل تغییر مسیر دوره‌ای رودخانه‌ها در روی دلتاهای شرق جلگه ساحلی مکران. پژوهش‌های جغرافیایی، 29(35)، صص. 34-56.
یمانی، مجتبی و محمدنژاد آروق، وحید (1392). ژئومورفولوژی ساحلی، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
Abdul Maulud, K. N., Selamat, S. N., Mohd, F. A., Md Noor, N., Wan Mohd Jaafar, W. S., Kamarudin, M. K. A., and Ahmad, A. (2022). Assessment of Shoreline Changes for the Selangor Coast, Malaysia, Using the Digital Shoreline Analysis System Technique. Urban Science, 6(4), 71. https://doi.org/10.3390/urbansci6040071.
Baig, M. R. I., Ahmad, I. A., Shahfahad, Tayyab, M., and Rahman, A. (2020). Analysis of shoreline changes in Vishakhapatnam coastal tract of Andhra Pradesh, India: an application of digital shoreline analysis system (DSAS). Annals of GIS26(4), pp. 361-376. https://doi.org/10.1080/19475683.2020.1815839
Baker, V. R. (1994). Geomorphological understanding of floods. Geomorphology and natural hazards , pp. 139-156. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-82012-9.50014-1
Daud, S., Milow, P., and Zakaria, R. M. (2021). Analysis of shoreline change trends and adaptation of Selangor Coastline, Using Landsat Satellite Data. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 49, pp 1869-1878. https://doi.org/10.1007/s12524-020-01218-0
Fuad, M.A., Fais D A, M. (2017). Automatic Detection of Decadal Shoreline Change on Northern Coastal of Gresik, East Java – Indonesia. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 98. https://doi.org/10.1088/1755-1315/98/1/012001
Grases, A., Gracia, V., García-León, M., Lin-Ye, J., and Sierra, J. P. (2020). Coastal flooding and erosion under a changing climate: implications at a low-lying coast (Ebro Delta). Water, 12(2), 346.  https://doi.org/10.3390/w12020346
Hooke, J. M. (2016). Geomorphological impacts of an extreme flood in SE Spain. Geomorphology263, pp. 19-38. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2016.03.021.
Hooke, J. M. (2016). Morphological impacts of flow events of varying magnitude on ephemeral channels in a semiarid region. Geomorphology, 252, pp. 128-143. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2015.07.014
Isha, I. B., Adib, M. R. M. (2020). Application of Geospatial Information System (GIS) using Digital Shoreline Analysis System (DSAS) in Determining Shoreline Changes. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 616(1), pp. 20-29. https://doi.org/10.1088/1755-1315/616/1/012029
Kankara, R. S., Selvan, S. C., Markose, V. J., Rajan, B., and Arockiaraj, S. (2015). Estimation of long and short term shoreline changes along Andhra Pradesh coast using remote sensing and GIS techniques. Procedia Engineering116, pp. 855-862. https://doi.org/10.1016/j.proeng.2015.08.374
Moussaid, J., Fora, A. A., Zourarah, B., Maanan, M., and Maanan, M. (2015). Using automatic computation to analyze the rate of shoreline change on the Kenitra coast, Morocco. Ocean Engineering, 102, pp. 71-77. https://doi.org/10.1016/j.oceaneng.2015.04.044.
Murali, R. M., Dhiman, R., Choudhary, R., Seelam, J. K., Ilangovan, D., and Vethamony, P. (2015). Decadal shoreline assessment using remote sensing along the central Odisha coast, India. Environmental Earth Sciences74, pp. 7201-7213. https://doi.org/10.1007/s12665-015-4698-7.
Nassar, K., Mahmod, W. E., Fath, H., Masria, A., Nadaoka, K., and Negm, A. (2019). Shoreline change detection using DSAS technique: Case of North Sinai coast, Egypt. Marine Georesources & Geotechnology37(1), pp. 81-95. https://doi.org/10.1080/1064119X.2018.1448912.
Quang, D. N., Ngan, V. H., Tam, H. S., Viet, N. T., Tinh, N. X., and Tanaka, H. (2021). Long-term shoreline evolution using dsas technique: A case study of Quang Nam province, Vietnam. Journal of Marine Science and Engineering9(10), 1124. https://doi.org/10.3390/jmse9101124.
Sebat, M., Salloum, J. (2018). Estimate the rate of shoreline change using the statistical analysis technique (Epr). Business & It, 8(1), pp. 59-65. doi:10.14311/bit.2018.01.07
Thompson, C., Croke, J. (2013). Geomorphic effects, flood power, and channel competence of a catastrophic flood in confined and unconfined reaches of the upper Lockyer valley, southeast Queensland, Australia. Geomorphology197, pp. 156-169. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2013.05.006.
Tran Thi, V., Tien Thi Xuan, A., Phan Nguyen, H., Dahdouh-Guebas, F., and Koedam, N. (2014). (Tran Thi et al., 2014). Biogeosciences, 11(14), pp. 3781-3795. https://doi.org/10.5194/bg-11-3781-2014
Waheed, A. A., Agunwamba, J. C. (2010). The impacts of urbanization on Kaduna River flooding. Journal of American Science6(5), pp. 28-35.
Yadav, A., Dodamani, B. M., and Dwarakish, G. S. (2018). Shoreline change threat to coastal zone: A case study of Karwar coast. The Proceedings of The International Conference on Climate Change2(2), pp. 18–30. https://doi.org/10.17501/2513258X.2018.2202.
Yousefi, S., Mirzaee, S., Keesstra, S., Surian, N., Pourghasemi, H. R., Zakizadeh, H. R., and Tabibian, S. (2018). Effects of an extreme flood on river morphology (case study: Karoon River, Iran). Geomorphology304, pp. 30-39. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2017.12.034.