تدوین سناریوهای توسعه‌پایدار شهری بر پایه برنامه‌ریزی سناریومبنا (مطالعه موردی: شهر بندری ماهشهر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی- مستخرج از رساله

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد آیت‌الله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران.

3 استادیار گروه معماری، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

چکیده

دست‌یابی به توسعه‌پایدار شهری به میزان موفقیت در برنامه­ ریزی های اصولی در بهره­ گیری از منابع انسانی و طبیعی وابسته است. برنامه‌ریزی سناریومبنا به‌عنوان یکی از راه­ های دستیابی و موفقیت در توسعه‌پایدار شهری مطرح است؛ چرا که با تبیین آینده­ های هر کدام از پیشران ­های کلیدی، مدیران و مسئولین مربوطه را برای بحران­ های پیش‌رو آماده می‌نماید. هدف پژوهش حاضر تدوین سناریوهای توسعه‌پایدار شهر بندری ماهشهر بر پایه برنامه ­ریزی سناریومبنا می­باشد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش بر اساس روش ­های جدید علم آینده ­پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است. جهت گردآوری داده ­ها و اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه و تکنیک دلفی و مطالعات اسنادی و کتابخانه­ ای بهره­ گیری شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده­ های جمع­ آوری شده از نرم­افزار‌های MicMac و ScenarioWizard بهره­ گیری استفاده شده است. یافته های پژوهش در مرحله اول بیانگر آن است که از میان 35 عامل اصلی تأثیرگذار بر توسعه‌پایدار شهر بندری ماهشهر، در مجموع 8 متغیر کلیدی شامل (توسعه گردشگری داخلی (V4)، طرح ­ها و برنامه های توسعه شهری (V19)، مدیریت کارآمد محلی (V21)، مدیریت کارآمد کلان (V23)، آموزش (V24)، شبکه ارتباطی (V28)، امنیت (V30)، موقعیت جغرافیایی بندر ماهشهر (V33)" بر توسعه پایدار شهر بندری ماهشهر تأثیرگذار می ­باشند) در وضعیت توسعه‌پایدار شهر بندری ماهشهر تأثیرگذارند و بر اساس وضعیت­ های پیش و روی این هشت پیشران کلیدی در مجموع 26 سناریو برای آینده توسعه‌پایدار شهری ماهشهر به‌دست­ آمده است که با توجه به ویژگی ­های هر کدام از سناریوها، در سه گروه (سناریوهای مطلوب، سناریوهای ایستا و سناریوهای بحرانی) قرار گرفته­ اند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که شهر بندری ماهشهر دارای پتانسیل ­های طبیعی و انسانی منحصربه فردی است که زمینه‌های دستیابی به توسعه‌پایدار شهری برای آن فراهم است اما پیشران­ های متفاوتی در فراهم نمودن زیرساخت­ های توسعه پایدار این شهر در آینده تأثیرگذارند که نوع برنامه­ ریزی و راه ­های دستیابی به آن می‌تواند مسیر موفقیت در دستیابی به توسعه‌پایدار شهری و دستیابی به مطلوب ­ترین سناریو را هموار نماید و یا بالعکس این مسیر را با چالش ­های بسیار روبرو نماید و بحرانی ­ترین سناریوی ممکن اتفاق بیفتد.

تازه های تحقیق

- با استفاده از پتانسیل‌های طبیعی و انسانی شهر بندری ماهشهر، می‌توان توسعه‌پایدار شهری را تحقق بخشید.

- جهت جلوگیری از چالش‌ها و بحران‌های پیش‌روی ماهشهر، باید با استفاده از سناریوهای مطلوب به موفقیت توسعه‌پایدار شهری انجامید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابافت، سیمین؛ حافظ‌رضازاده، معصومه و کریمیان‌بستانی، مریم (1399). آینده‌نگاری توسعه شهری با رویکرد توسعه امور زیر بنایی (مطالعة موردی: شهر اردبیل). آمایش محیط، 50 (13)، صص. 21-38.
احدنژاد، محسن؛ حاضری، صفیه؛ مشکینی، ابوالفضل و پیری، عیسی (1397). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر شکوفایی شهری با رویکرد آینده­نگاری (مطالعۀ موردی: کلانشهر تبریز). پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 9 (32)، صص. 15-30.
تقوایی، مسعود و صفرآبادی، اعظم (1392). توسعه‌پایدار شهری و برخی عوامل موثر بر آن (مطالعة موردی: شهر کرمانشاه). مطالعات جامعه شناختی شهری، 3 (6)، صص. 1-22.
داداش­پور، هاشم و زارعی، عبدالله (1391). پیش‌بینی تغییرات توسعه شهری شهرستان نوشهر با استفاده از مدل LUCIA. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 3 (11)، صص. 37-58.
دادفر، شیما؛ مرادی‌مسیحی، واراز؛ احمدیان، رضا و بندرآباد، علیرضا (1397). تدوین فرایند طرح­های توسعة شهری بر مبنای رویکرد آینده‌نگاری. جغرافیا (فصلنامه علمی-پژوهشی و بین­المللی انجمن جغرافیای ایران)، 16 (57)، صص. 30-46.
زارعی، رضا و آل‌شیخ، علی‌اصغر (1391). مدلسازی توسعة شهری با استفاده از اتوماسیون سلولی و الگوریتم ژنتیک (مطالعة موردی: شهر شیراز). پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 3 (11)، صص. 1-16.
زالی، نادر و پورسهراب، آناهید (1396). آینده­نگاری توسعة منطقه­ای با رویکرد تلفیقی سناریونویسی و مدل تحلیلی SWOT (مطالعة موردی: استان گیلان). برنامه­ریزی و آمایش فضا، 21 (3)، صص. 189-220.
زاهدزاهدانی، سید سعید؛ حکیمی­نیا، بهزاد و طبیعی، منصور (1397). آینده­پژوهی فرهنگ زیست­محیطی با روش اکتشاف و اعتباریابی سناریو (مطالعة موردی: شهر اصفهان). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 7 (3)، صص. 441-468.
زندحسامی، حسام و شهرام­فر، شیوا (1395). شناسایی ابعاد مؤثر بر آینده‌نگاری برنامه‌ریزی شهری با رویکرد اقتصادی (مطالعة موردی: توسعه‌پایدار شهر قزوین). اقتصاد و مدیریت شهری، 4 (15)، صص. 55-73.
سلاورزی‌زاده، محمد؛ شیخی، حجت و گلدوستی، زینب (1399). شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه شهری با رویکرد آینده‌نگاری (مطالعة موردی: شهر ایلام). پژوهش­های جغرافیای انسانی، مقالات پذیرفته شده و انتشار آنلاین از تاریخ 16 اسفند 1399، https://jhgr.ut.ac.ir/article_80146.html?lang=fa.
صفایی­پور، مسعود و شنبه­پور، فرشته (1398). آینده­نگاری توسعه شهری مبتنی بر سناریونویسی (مطالعة موردی: کلان­شهر اهواز). جغرافیا و روابط انسانی، 2 (7)، صص. 456-475.
محمودزاده، حسن؛ واحدی‌آقجه، علی و هریسچیان، مهدی (1398). کاربرد سناریوی پایة مدل اسلوس در شبیه‌سازی توسعة شهری (مطالعة موردی: کلان شهر تبریز). پژوهش­های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 7 (3)، صص. 553-580.
مشکینی، ابوالفضل و ربانی، طاها (1397). تبیین عوامل موثر بر توسعه آینده شهرهای مرزی (مطالعة مورد: شهر بانه). پژوهش‌نامه مطالعات مرزی، 6، 1، صص. 23-44.
صیادبیدهندی، لیلا؛ قلی­پور، یاسر و فیضی، سلمان (1396). تحلیل عوامل موثر بر پایداری شهری (مطالعة موردی: شهر اردبیل). مطالعات برنامه­ریزی ـ سکونتگاه­های انسانی، 12 (39)، صص، 449-462.
ملک­زاده، ندا؛ بزاززاده، مهدی و رفیعیان، مجتبی (1395). شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعۀ شهری با رویکرد آینده­نگاری (مطالعۀ موردی: کلانشهر کرج). جغرافیا و توسعة فضای شهری، 3 (5)، صص. 35-52.
نصر، طاهره (1398). جایگاه «آینده­پژوهی» در تدوین سناریوهای توسعه‌پایدار شهری (مطالعة موردی: شهر شیراز). مدیریت شهری، پیاپی 55، صص. 189-208.
Bell, W. (2003). Foundation of Futures studies: History, purposes and Know Ledge: Human science for a new Eva. Vo12. New Brunswick London: Transition publishers.
Drobniak, A. (2014). Factors determining a city’s development dynamics. University of Economics in Katowice, ISBN: 978-83-283-0737-7, pp. 29-48.
Dufva, M., Konnola, T., and Koivisto, R. (2015). Multi-layered foresight: Lessons from regional foresight in Chile. Futures, 73, pp. 100-111.
GARCÍA, A. M., SANTÉ, I., MIRANDA, D., and CRECENTE, R. (2017). Analysis of Factors Influencing Urban Growth Patterns on Small Towns, Proceedings of the 2nd WSEAS International Conference on URBAN PLANNING and TRANSPORTATION, pp. 99-104.
Glasson, J. (2007). Regional Planning. London: Routledge.
Godet, M. (2006). Creating futures: Scenario planning as a strategic management tool. Washington, DC: Economica.
Ian, M., Keenan, M. (2002). Partical Guide to Regional Foresight in the United Kingdom. PREST (Policy Research in Engineering, Science and Technology). United Kingdom: University of Manchester.
Kok, K., van Vliet, M., Bärlund, I., Dubel, A., and Sendzimir, J. (2011). Combining participative backcasting and exploratory scenario development: experiences from the SCENES project, Technol. Forecast. Soc. Chang. 78, pp. 835–851.
Lefteris, A., Mantelas, T. H., and Poultices, P. (2010). A Fuzzy Cellular Automata Modeling Approach – Accessing Urban Growth Dynamics in Linguistic Terms. ICCSA 2010, Part I, LNCS 6016, pp. 140–151, 2010. Springer-Verlag Berlin Heidelberg.
Lindgren, M., Bandhold, H. (2003). Scenario planning the link between future and Strategy, Mats Lindgren and Hans Bandhold.
Mahamud, M. A., Samat, N., and Noorzailawati, M. N. (2016). IDENTIFYING FACTORS INFLUENCING URBAN SPATIAL GROWTH FOR THE GEORGE TOWN CONURBATION. Journal of the Malaysian Institute of Planners, Volume XIV, pp. 95 - 106.
Myeong, S., Jung, Y., and Lee, E. (2018). A Study on Determinant Factors in Smart City Development: An Analytic Hierarchy Process Analysis. Sustainability, 10, 2606; doi:10.3390/su10082606.
Ratcliffe, J., Krawczyk, E. (2011). Imagineering city futures: the use of prospective through scenarios in urban planning. Futures 43, pp. 642–653.
Schlossstein, D., Park, B. (2006). Comparing recent technology foresight studies in Korea and China: towards foresight-minded governments. Journal of Foresight, 8(6), pp. 48-70.
Tegtmeier, K. (2011). Factors the Cause Growth and Development in the City of Lincoln, NE, Environmental Studies Undergraduate Student Theses. 68, https://digitalcommons.unl.edu/envstudtheses/68.
Wanfu, J., Chunshan, Z., Tao, L., and Guojun, Z. (2019), Exploring the factors affecting regional land development patterns at different developmental stages: Evidence from 289 Chinese cities. Cities, Volume 91, pp. 193-201.
Zahradníkova, L., Vacík, E. (2014). Scenarios as a Strong Support for Strategic Planning. Procedia Engineering, 69, pp. 665-669.
Zhou, T., Zhao, R., and Zhou, Y. (2017). Factors Influencing Land Development and Redevelopment during China’s Rapid Urbanization: Evidence from Haikou City, 2003–2016. Sustainability, 9, 2011; doi:10.3390/su9112011.