شناسایی پیشران‌های مؤثر و کلیدی بر روند توسعه با رویکرد آینده‌نگری منطقه‌ای (نمونه موردی: استان مازندران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی- مستخرج از رساله

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران

3 استادیار گروه جغرافیا واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

چکیده

آینده‌پژوهی در توسعه و برنامه‌ریزی منطقه‌ای بر یافتن عوامل کیلدی، پیشران‌ها و فقدان قطعیت‌های توسعة مناطق در فضای برنامه‌ریزی تأکید دارد تا برنامه‌ریز شهری و منطقه‌ای با در اختیار داشتن آن‌ها به‌عنوان اهرم کنترل، به نگاشت و مدیریت آینده مطلوب بپردازد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی شاخص‌های تأثیر بر تحقق‌پذیری توسعه استان مازندران، شناخت متغیرهای کلیدی برنامه‌ریزی استان هست. این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و ازنظر روش ترکیبی از روش‌های اسنادی و پیمایشی و ازنظر ماهیت، بر اساس روش‌های جدید علم آینده پژوهش، تحلیلی و اکتشافی است که با به‌کارگیری ترکیبی از مدل‌های کمی و کیفی انجام گرفته است. با توجه ماهیت این پژوهش، از روش تحلیل ساختاری میک‌مک و دلفی بهره گرفته شده است. در این راستا، پس از برگزاری جلسات اولیة بحث با پانزده نفر از مدیران فعال اجرایی استان، اعضای هیئت علمی و کارشناسان برنامه‌ریزی در سطوح مختلف با تخصص‌های علوم اقتصادی، برنامه‌ریزی اجتماعی، جامعه‌شناسی گرایش اقتصاد و توسعه، برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، محیط‌زیست، مدیریت صنعتی و بازرگانی به‌عنوان جامعة آماری تحقیق، 39 متغیر اولیه در قالب شش شاخص اقتصادی، اجتماعی، زیربنایی، سکونتگاهی، زیست‌محیطی و پسوندها شناسایی شد. در ادامه، متغیرهای اولیه در چارچوب ماتریس اثر متقاطع در نرم‌افزار آینده‌نگاری تعریف شد. آنچه از وضعیت صفحة‌ پراکندگی متغیرها می‌توان فهمید ناپایداری سیستم می‌باشد که اکثر متغیرها در اطراف محور قطری صفحه پراکنده‌اند. در نهایت، با توجه به امتیاز بالای تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم، 18 عامل اصلی کلیدی در آینده توسعة‌ منطقه‌ای استان مازندران تأثیرگذارند. از بین این عوامل، مشارکت تأثیرگذارترین عامل کلیدی در توسعة‌ منطقه است.، ساختار فعالیت، اشتغال، اقتصاد و مهاجرت در رتبه‌های بعد قرارگرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


بهشتی، محمدباقر و زالی، نادر (1390). شناسایی عوامل کلیدی توسعة منطقهای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایة سناریو مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی، مجله برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 1(15):  ص 63-40.
تقوایی، مسعود و حسینی‏خواه، حسین (1396). برنامه‌ریزی توسعه صنعت گردشگری مبتنی بر روش آینده پوهش و سناریونویسی (مطالعه موردی: شهر یاسوج)، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 23(6): ص 30-8.
دل‌انگیزان، سهراب و نوروزی، حسن (1397). آینده‌نگاری توسعه منطقه‌ای به روش برنامه‌ریزی سناریو (مورد کاوی: استان کهگیلویه و بویراحمد)، اولین همایش بین‌المللی برنامه‌ریزی اقتصادی، توسعه پایدار و متوازن منطقه‌ایروبکردها و کاربردها، کردستان، اردیبهشت ماه.
رمضانی، مریم؛ صالحی‌فرد، محمد؛ ابراهیمی، حسن؛ رهنما، علی و خراسانی، نسرین (1396). تعیین استراتژی‌های مبتنی بر سناریو در سازمان زمین و مسکن شهر مشهد مقدس، مجله اقتصاد و مدیریت شهر، 20:  ص 98-82.
رهنما، محمد رحیم؛ شاکرمی، کیان و عباسی، حامد (1397). شناسایی و تحلیل پیشران‌های مؤثر بر توسعة منطقه‌ای استان البرز با رویکرد برنامه‌ریزی سناریو مبنا، مجله آمایش سرزمین، 1(10): ص 166-139.
زنگی‌آبادی، علی؛ حسینی‌خواه، حسین و قاسمی، محمدرضا (1400). برنامه‌ریزی توسعۀ منطقه‌ایبر پایۀ روش آینده پژوهی تحلیل اثرات متقاطع و سناریو نویسی سایب (مطالعۀ موردی: استان کهگیلویه و بویراحمد)، مجله پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، 2(52):  ص 674-657.
علی‌اکبری اسماعیل؛ پوراحمد، احمد و جلال آبادی، لیلا (1397). شناسایی پیشران‌های مؤثر بر وضعیت آیندة گردشگری پایدار شهر کرمان با رویکرد آینده‌پژوهی، فصلنامه علمی پژوهشی گردشگری و توسعه، 1(7): ص 178- 156.
گوهری‌فر، مصطفی؛ آذر، عادل و مشبکی، اصغر (1394). آینده‌پژوهی: ارائه تصویر آینده سازمان با استفاده از رویکرد برنامه‌ریزی سناریو (مورد مطالعه: مرکز آمار ایران)، فصلنامه علوم مدیریت ایران، 38(10): ص 66-35.
محمدپور جابری، مرتضی؛ ابراهیم‌زاده، عیسی؛ رفیعیان، مجتبی و ساعد موچشی، رامین (1395). شناسایی و تحلیل اثرات متقابل عوامل کلیدی و سنجش میزان پایداری منطقه‌ایبا رویکرد آینده‌نگاری راهبردی(مطالعه موردی: استان خراسان شمالی، مجله جغرافیا و پایداری محیط، 20: ص 17-1.
مجنونی توتاخانه، علی و خالقی، عقیل (1398). آینده‌پژوهی برنامه‌ریزی توسعه روستایی (مطالعه موردی: شهرستان ورزقان)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 36(9): ص 23-1.
موسوی، میرنجف؛ قادری، رضا؛ تقیلو، علی‌اکبر و کهکی، فاطمه سادات (1397). تدوین سناریوهای تحقق‌پذیری آمایش سرزمین (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی)، مجله آمایش سرزمین، 1(10): ص 91-65.
Batrouni, Marwan, Aurélie, Bertaux, Christophe, Nicolle (2018). Scenario analysis, from BigData to black swan, Computer Science Review, No 28: 131–139.
Bamooeifard, Alireza (2020). Future studies in Iran development plans for wind power, a systemdynamics modeling approach, Renewable Energy, No 162: pp1054-1064.
Darkow, Inga-Lena (2019). The involvement of middle management in strategy development —Development and implementation of a foresight-based approach, Journal Technological Forecasting & Social Change, No 101: pp 10–24.
Nygrén, N.A (2018). Scenario workshops as a tool for participatory planning in a case of lake management, Journal Futures, No 69: PP 1-30.
Omara, Amizan, Vishanth, Weerakkodya, Ahmad Daowd (2020). tudying Transformational Government: A review of the existingmethodological approaches and future outlook, Government Information Quarterly, N0 37: pp 1-10.
Randt, Niclas P (2019). An approach to product development with scenario planning: The case of aircraft design, Journal Futures, No 71: pp 11-28.
Rouindej, Kamyar, Ehsan, Samadani, RoydonA. Fraser (2019). CAES by design: A user-centered approach to designing Compressed Air Energy Storage (CAES) systems for future electricalgrid: Acasestudy for Ontario, Sustainable Energy Technologies and Assessments, No 35: pp 58–72.
Schwarza, Jan Oliver, Camelia Ram, Ren, Rohrbeck (2020). Combining scenario planning and business wargaming to better anticipate future competitive dynamics, Journal Futures, No 75: pp 1-19.
Willsteed, Edward. Silvana. Birchenough, Andrew. Gilla, Simon, Jude (2020). Structuring cumulative effects assessments to support regional and local marine management and planning obligations, Journal Marine Policy, No 98:  pp 23–32.