تحلیل فضایی و سطوح توسعه یافتگی استان گیلان در شاخصهای اقتصادی، اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیای دانشگاه گیلان

2 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه گیلان

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه تهران

چکیده

به کارگیری روش های علمی به منظور بررسی و سطح بندی مناطق منجر به شناخت میزان نابرابری‌ها شده و معیاری برای تلاش در حوزه کاهش و رفع نابرابری های موجود میان آن هاست. هدف از مقاله حاضر بررسی وضعیت برخورداری شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی شهرستان‌های استان گیلان است. روش انجام تحقیق توصیفی و تحلیلی بوده و روش جمع‌آوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای است. به منظور رتبه‌بندی از مدل سطح بندی تاپسیس و ویکور و برای ترسیم و تهیه نقشه ها از GIS و همچنین از روش کرجینگ برای مشخص نمودن توزیع فضایی شهرستان‌ها و در نهایت از ازمون ANOVA برای تحلیل واریانس بین دو جامعه شهرستان‌های حاشیه دریای خزر و دیگر شهرستان‌ها استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که در میان شهرستان های استان گیلان در بخش شاخص های ترکیبی، بندرانزلی توسعه یافته ترین شهرستان و شهرستان تالش در پایین ترین رتبه توسعه یافتگی قرار داشته است. در بخش شاخص های اجتماعی-فرهنگی، آموزشی، شهرستان بندرانزلی توسعه یافته ترین و شهرستان تالش توسعه نیافته ترین شهرستان می باشد. همچنین در بخش شاخص های اقتصادی، شهرستان بندرانزلی توسعه یافته ترین و شهرستان رودسرتوسعه نیافته ترین و در نهایت در بخش شاخص های بهداشتی-درمانی، شهرستان لاهیجان توسعه یافته ترین و رضوانشهرتوسعه نیافته ترین شهرستان استان گیلان از نظر دسترسی به شاخص های بهداشتی-درمانی می‌باشد.یافته ها همچنین نشان می دهد که نواحی مرکزی استان در راس آن شهرستان بندر انزلی از شرایط مساعدتری به نسبت سایر شهرستان‌ها برخوردار بوده و بین شهرستانهای ساحلی و غیر ساحلی تفاوت وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


اذانی، مهری؛ شاه کرمی، منوچهر (1396). سنجش توسعه یافتگی شهرستان‌های استان لرستان بر اساس شاخص‌های آموزشی و فرهنگی با استفاده ازمدل تاپسیس(TOPSIS)، پژوهش‌های مکانی-فضایی، شماره سوم: ص 11-1.
اسماعیل‌زاده، حسن؛ صالحی‌پور، شمسی؛ اسماعیل‌زاده، یعقوب (1395). تحلیل سطح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان البرز، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 20، شماره3(پیاپی 93): ص 35-1.
امان‌پور، سعید؛ پرویزیان، علیرضا؛ علیزاده، مهدی (1394). سنجش وضعیت شاخص‌های توسعه یافتگی در شهرستان‌های استان ایلام، مقاله پژوهشی فرهنگ ایلام، دوره49، 78، 16: ص 27-7.
بابایی اقدم، فریدون؛ ویسی ناب، فتح الله؛ علی‌پور، خالد (1395). سطح‌بندی و تحلیل تطبیقی درجه توسعه یافتگی مورد شناسی: شهرستان‌های استان کرمانشاه، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، شماره 21: ص 112-95.
تقوایی، مسعود؛ بهاری، عیسی (1391). سطح‌بندی و سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال23، پیاپی48، شماره4: ص 38-15.
تقوایی، مسعود؛ صالحی، مریم (1392). سنجش سطوح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان همدان (با تاکید بر رویکرد تحلیل منطقه‌ای)، فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال سوم، شماره 11: ص 30-19.
تقوایی، مسعود؛ صبوری، محمد (1391). تحلیل تطبیقی سطح و میزان توسعه یافتگی اجتماعی شهرستان‌های استان هرمزگان، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 23، پیاپی 46، شماره 2: ص 68-53.
حسن‌پور، سحر؛ امان‌پور، سعید (1394). سنجش سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی در استان گیلان، اولین کنفرانس بین‌المللی علوم جغرافیایی(ICGS2015) موسسه عالی علوم و فناوری خوارزمی، شیراز: ایران، صص 10-1.
داداش‌پور، هاشم؛ علیزاده، سمانه؛ رفیعیان، مجتبی (1392). سنجش سطوح توسعه یافتگی و نابرابری‌های فضایی در استان خراسان شمالی با استفاده از مدل منطق فازی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره بیست و یکم: ص 120-103.
رفیعیان، مجتبی؛ پیری، اسماعیل؛ کریمی، آرام؛ حیدری، سامان (1396). تعیین سطح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان مرزی کردستان با تاکید بر شاخص‌های توسعه شهری با استفاده از تلفیق تکنیک‌های AHP و TOPSIS، مطالعات محیطی هفت حصار، شماره بیست و دوم، سال ششم: ص 16-5.
ریگی، علی؛ یاوری، مرتضی (1396). ارزیابی سطح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان با استفاده از مدل‌های AHP و TOPSIS(شهرستان‌های زاهدان، زابل، ایرانشهر و چابهار)، فصلنامه علمی تخصصی معماری سبز، سال سوم، شماره هشت: ص 38-27.
زیاری، کرامت الله؛ زنجیرچی، سیدمحمود؛ سرخ کمال، کبری (1389). بررسی و رتبه‌بندی درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان خراسان رضوی، با استفاده از تکنیک تاپسیس، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره72: ص 30-17.
سادات سعیده زرآبادی، زهرا؛ شامی، محمدرضا؛ حسینی، سیدعلیرضا (1397). سطح‌بندی و سنجش میزان توسعه یافتگی منطقه‌ای استان چهارمحال و بختیاری با بهره‌گیری و مقایسه تطبیقی نتایج روش‌های ارزیابی چندمعیاره(TOPSIS,ELECTRE,VIKOR)، فصلنامه آمایش محیط، پیاپی43: ص 76-47.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان، آمارنامه سال 1396 استان.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان، سالنامه آماری سال 1396 استان.
سجادیان، ناهید؛ اکرامی، نعیم (1397). سنجش میزان برخورداری استان های مرزی کشور از شاخص‌های توسعه با استفاده از مدل‌های تاکسونومی عددی و تاپسیس، فصل‌نامه آمایش محیط، شماره 41، دوره 11: ص 70-47.
سرور، رحیم؛ خلیجی، محمد (1394). سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان کهگیلویه و بویراحمد، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال ششم، شماره بیست و یکم: ص 102-89.
شکویی، حسین (1377). دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، چاپ سوم، تهران: انتشارات سمت.
صدری فرد، افسانه؛ جلال آبادی، لیلا؛ کریمیان پور، فاطمه؛ زینی، ستایش (1396). تحلیل و ارزیابی سطوح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان خراسان شمالی با استفاده از مدل TOPSIS، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، سال هفتم، شماره2: ص 330-321.
صفائی‌پور، مسعود؛ مودت، الیاس (1392). ارزیابی استان‌های ایران با تاکید بر شاخص‌های اجتماعی-اقتصادی و شاخص ترکیبی توسعه انسانی با استفاده از تکنیک TOPSIS و GIS، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شماره‌ی سوم: ص 27-11.
ظفری، داریوش؛ حسینی، محمدحسین؛ خلیجی، محمدعلی؛ فتحی، محمد حسین (1389). رتبه‌بندی توسعه اجتماعی شهرستان‌های استان همدان، مطالعات جامعه‌شناسی، سال دوم، شماره هشتم: ص 129-141.
فلاحیان، ناهید؛ پورموسوی، سید موسی؛ ویسی، رضا؛ رضاپور، حسن (1394). بررسی و تحلیل وضعیت برخورداری و میزان توسعه یافتگی شهرهای استان گیلان در سال‌های 1375 و 1390، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، سال دهم، شماره31: ص 78-61.
فیروزی، محمدعلی؛ محمدی ده چشمه، مصطفی؛ مختاری چلچه، صادق (1396). بررسی نابرابری منطقه‌ای در شهرستان‌های استان خوزستان، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، سال پانزدهم، شماره 2، شماره پیاپی 29: ص 240-217.
قنبری، یوسف؛ برقی، حمید؛ حجاریان، احمد (1393). تحلیل و اولویت‌بندی درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان لرستان با استفاده از تکنیک تاپسیس، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال ششم، شماره بیست و یکم: ص 180-169.
مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی کشاورزی سال 1393.
 مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395.
مشکینی، ابوالفضل؛ محدثه، معززبرآبادی (1395). رتبه‌بندی شهرستان‌های استان خراسان رضوی از نظر شاخص‌های توسعه یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی، فصلنامه مطالعات فرهنگی-اجتماعی خراسان، دوره10، شماره3، شماره پیاپی39: ص 143-121.
ملکی، سعید؛ احمدی، رضا؛ داودی منجزی، انیس (1393). بررسی توزیع فضایی و رتبه‌بندی توسعه اقتصادی در شهرستان‌های استان خوزستان، فصلنامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، سال دوم، شماره6: ص 22-5.
ملکی، سعید؛ حسینی، نبی الله (1395). سطح‌بندی شهرستان‌های استان ایلام از لحاظ شاخص‌های توسعه با استفاده از تکنیک فازی، فصلنامه علمی-ترویجی فرهنگ ایلام، دوره16، شماره 50 و 51: ص 36-23.
منتظر، فرامرز؛ شاهرخی فر، زینب (1397). سنجش میزان برخورداری از شاخص‌های بهداشتی-درمانی با تاکید بر رویکرد توسعه پایدار (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان اردبیل)، مجله جغرافیا و روابط انسانی، دوره1، شماره1: ص 217-198.
منوچهری، بهار؛ شیعه، اسماعیل (1392). سطح‌بندی میزان توسعه یافتگی اجتماعی-اقتصادی استان خراسان شمالی با استفاده از مدل تاپسیس، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال پنجم، شماره چهاردهم: ص 84-73.
مومنی، مهدی؛ قهاری، غلامرضا (1392). تحلیلی بر وضعیت توسعه یافتگی شهرستان‌های استان فارس، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال سوم، شماره 9: ص 66-53.
میرباقری، میرناصر؛ معصومی، دلاور؛ نوید، بهروز؛ صفوی، سید راشد (1394). سنجش توسعه یافتگی شهرستان‌های استان اردبیل با استفاده از مدل‌های آنالیز تاکسونومی عددی و سلسله مراتبی، فصلنامه علمی-پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، سال سوم، شماره دهم: ص 138-127.
ویسی ناب، فتح‌الله (1396). ارزیابی و سنجش وضعیت نابرابری توسعه در شهرستان‌های استان کرمانشاه با تاکید بر شاخص اقتصادی، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دوره9، شماره31: ص 141-121.
Bhatia, VK. Rai, SC. (2004), Evaluation of Socio – Economic Development in Small Areas, New Degli .UNDP, HumanDevelopment Report, New York, 1991, pp110-230.
Frazier, j., “Sustainable Development: modern elixir or sack dress?” Journal of Environmental Concervation, vol.24, 1997.
Kutcherauer, A. Fachinelli, H. Hucka, M. Skokan, K.Suchaecek, J. Tuleja,P.(2010), VSB – Technical University of Ostrava.
Miron, D. Alina, M D. Simona, R. (2009), Index of Regional Economic Growth In Post. Accession Romania. Romanian Journal of Economic Forecasting. 9(3), pp 112-124.
Opricovic , S. (1998). Multi-criteria Optimization of Civil Engineering Systems. Belgrade: Faculty of Civil Engineering.
Opricovic, S., & Tzeng, G. (2004). Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European. Journal of Operational Research, 156(2), 445-455.
Rosenstein, C. (2011). Cultural development and city neighborhoods, City, Culture and Society, Vol. 2, No. 1, 9-15.