رابطه دو سوی دانش و قدرت در خلق فضاهای عدالت‌محور شهری(نمونه موردی: شهر رشت- مقایسه وضع موجود و مطلوب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای رشته‌ی شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشیار، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22124/gscaj.2025.26651.1292

چکیده

امروزه با توجه به نابرابری‌های اجتماعی و فقدان قدرت در گروهی از مردم، جستجو برای عدالت به یکی از اهداف برنامه‌ریزی تبدیل شده است. همچنین نادیده انگاشتن نقش قدرت در تدوین مبانی شهر عدالت‌محور عاملی است که تحقق‌پذیری رویکردها به شهر عدالت‌محور را با تردید رو به رو می­سازد. بنابراین هدف اصلی این پژوهش بررسی نقش نظریه دانش-قدرت در خلق فضاهای عدالت‌محور شهری است. این پژوهش تحقیقی از نوع کاربردی- توسعه‌ای است. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی(مشاهده و پرسش‌نامه) و همچنین جامعة آماری شامل شهروندان شهر و افراد متخصص و صاحب‌نظر در امور مسائل شهری می باشد که نمونه گیری از جامعه آماری شهروندان بصورت تصادفی  و خبرگان از طریق نمونه‌گیری گلوله برفی انجام شده است برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است. جهت بررسی جایگاه عدالت فضایی در  شهر رشت، مدل پژوهش با استفاده از تکنیک مدلسازی معادلات ساختاری مورد سنجش قرار گرفت و مقایسه وضعیت موجود و مطلوب با آزمون T تک نمونه ای صورت گرفت. بر اساس چهارچوب مفهومی پژوهش، شاخص های بدست آمده شامل دانش فضایی، هدایت و کنترل و مشارکت می باشد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد برای حرکت اصولی برنامه‌ریزی ، شناسایی نقش قدرت ها و تأثیر نیروهای اثرگذار در جامعه ضروری است. در واقع شهر عدالت‌محور چهارچوب قدرت دهنده ای برای بازیگران شهری فراهم می‌کند تا به واسطه آن کیفیت زندگی بهتری را بهبود بخشند.

تازه های تحقیق

- پرداختن به مفاهیم عدالت فضایی در نظام برنامه‌ریزی سابقه ای طولانی دارد اما توجه به جنبه­های پنهان و کمتر دیده شده در نظریه برنامه‌ریزی یعنی قلمرو قدرت و رابطه آن با دانش فضایی می‌تواند نقش موثری در توسعه شهری عدالت‌محور ایفا نماید.

 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


افشار نیا، اعظم؛ زبردست، اسفندیار و طلاچیان، مرتضی. (1398). بررسی و ارزیابی طرح های توسعه شهری بر اساس رویکرد عدالت فضایی( نمونه موردی: طرح ساماندهی فرحزاد). برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای. 4(9)، صص. 59-92.
افشار نیا، اعظم؛ زبردست، اسفندیار و طلاچیان، مرتضی. (1400). تبیین مفهوم عدالت فضایی در اجرای طرح های جامع شهری ( نمونه موردی:شهر گلپایگان). پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری. 9(4)، صص. 981-1008.
تاج زاده، میرامین؛ (1399). برداشت از مفهوم قدرت در نظر میشل فوکو و ماکس وبر. پژوهش درعلوم انسانی ومطالعات اجتماعی. 20(2)، صص.176-189.
 داداش پور، هاشم؛ رستمی، فرامرز و علیزاده، بهرام.( 1394). تبیین مفهوم عدالت فضایی و تحقق آن در برنامه ریزی شهری.تهران: طرح پژوهشی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور.
رضوی زاده، سید علی رضا؛ عبدالکریمی، بیژن و مرادخانی، علی. (1398). حقیقت و اراده معطوف به قدرت به منزله هنر. غرب شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.10(2)، صص. 97-122.
ستاوند، محمدهادی؛ حاجی زاده، فاضل و یغفوری، حسین ( 1398 ). واکاوی فضایی مناطق شهری شیراز از منظر عدالت اجتماعی با تأکید بر خدمات عمومی، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 7(25)، صص.191 -171.
صفری، کرم؛ عبداله زاده طرف، اکبر و جعفری، مجتبی. (1402). ارزیابی عدالت فضایی در اسناد توسعه شهری و آثار توزیعی آن-مورد مطالعاتی: شهر ارومیه. معماری و شهرسازی آرمانشهر. 44، صص. 143-162.
کنعانپور، عبداله؛ معصومی، محمد تقی و نظم فر، حسین. (1400). واکاوی عدالت فضایی در تخصیص کاربری های اراضی شهری ( مطالعه موردی: مناطق پنج گانه شهر اردبیل). پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری. 9(3)، صص. 632-637.
مصلح، علی اصغر. (1399). حقیقت و قدرت. تهران: نی.
Akıncı, Z   Bilgen, A., Casellas, A & Jongerden, J. (2020). Development through design: Knowledge, power, and absences in the making of southeastern Turkey. Geoforum, 114, pp.181-188.
 https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2020.06.011.
Allmendinger, p., Jones, m. t. (2002). Planning futures, new direction for planning theory. London and New York: Rowtledge.
Assche, K, V., Beunen, R., Duineveld, M & Gruezmacher, M. (2017) Power/knowledge and natural resource management: Foucaultian foundations in the analysis of adaptive governance, Jornul of Environmental policy and planning. 19(3), pp.308–322. https://doi.org/10.1080/1523908X.2017.1338560.
Delabac, D., Zwicky, R., Carpenter, J & Pereira, P. (2020). Towards the ‘just city’ Exploring the attitudes of European city mayors. Urban Research & Practice, PP 215-238. 
https://doi.org/10.1080/02513625.2021.2060583.
Dianati, V. (2021). The Anti-sprawl Policies in Tehran and the Creation of Spatial Injustice, disP - The Planning Review, 57(3), pp. 83-99. https://doi.org/10.1080/02513625.2021.2026675
Dikec, M. (2014). Justice and the spatial imagination. Environment and planning, 33(10), pp.1785-1805.
Fainstein, S. (2014). The just city. International Journal of Urban Sciences, 18(1), pp.1-18 .
Gerber, J, D., Debrunner, G. (2022). Planning with power. Implementing urban densification policies in Zurich, Switzerland. Land Use Policy, 123 (106400), pp. 1-13. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2022.106400.
Haugaard, M. (2022). Foucault and Power: A Critique and Retheorization. Critical Review, A Journal of Politics and Society, pp1-32. https://doi.org/10.1080/08913811.2022.2133803.
Hillier, J. (2002). Shadows of Power: An Allegory of Prudence in Land-Use Planning. London: Routledge.
Holgersen, S. (2020). On Spatial Planning and Marxism: Looking Back, Going Forward. Antipode, A Radical Journal of Geography, 52(3), pp.800–824. https://doi.org/10.1111/anti.12614.
Israel, J., Frenkel, A. (2020). Justice and inequality in space-A socio-normative analysis. Geoforum,110, pp.1-13. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2019.12.017.
Jones, R., H. Lewis. (2019). New geographies of language: language, culture and politics in Wales. Palgrave
Macmillan, London.
Jones, R., Goodwin-Hawkins, B & Woods, M. (2020). From territorial cohesion to regional spatial justice:
The Well-being of Future Generations Act in Wales. International Journal of urban and Regionable Research. 5, pp.894-612. https://doi.org/10.1111/1468-2427.12909.
Marcuse, P. (2009). Post script: Beyond the just city to the right to the city, in searching for the just city. New York: Rowtledge.
Mashhadi Moghadam, n., Rafieian, m. (2019). If Foucault were an urban planner: An epistemology of power in planning Theories. Cogent Arts & Humanities, 6, pp.1-17. https://doi.org/10.1080/23311983.2019.1592065.
Nunan, F., Devas, N. (2014). Accessing land and services: Exclusion or Entitlement. In Urban Governance voice and poverty in the Developing world. Earth scan: London, UK: Sterling, 16(4), 164-185.
Outtes, J. (2021). On Foucault and Brazilian Urbanismo: a genealogy of city planning in Rio de Janeiro and São Paulo. Planning Perspectives,36 (6). https://doi.org/10.1080/02665433.2021.1899848.
Wolf, A. (2020). Planning culture – dynamics of power relationsbetween actors. European Planning Studies, 28 (11), pp.2213-2236. https://doi.org/10.1080/09654313.2020.1714553.
Williams, j.m. (2018). Spatial Justice as Analytic Framework. (Unpublished doctoral dissertation). Michigan University. https://www.researchgate.net/publication/353705245.
Yazae, M., York, A. (2023). Nature-based solutions through collective actions for spatial justice in urban green commons. Environmental Science & Policy,145, pp228 -237. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2023.04.016.