آسیب‌شناسی توسعه دریامحور حوزه خلیج فارس و دریای مکران با تاکید بر عوامل بیرونی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشکده مدیریت و علوم انسانی، دانشگاه علوم دریایی امام خمینی(ره)، نوشهر، ایران.

2 دکتری حقوق بین‌الملل عمومی، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، تهران، ایران.

چکیده

توسعه دریامحور از مفاهیم مطرح در چند دهه اخیر بوده که توسط نظریه پردازان توسعه دریایی مطرح گردیده است. این مفهوم به‌ویژه برای ایران به عنوان یک کشور دریایی بسیار حائز اهمیت است و راه میان‌بر توسعه برای این کشور است. در این مطالعه با استفاده از روش توصیفی تحلیلی آسیب‌شناسی توسعه دریامحور حوزه خلیج فارس و دریای مکران تجزیه و تحلیل شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سواحل مکران و بخش بزرگی از سواحل خلیج فارس بکر مانده­اند و تاکنون از منظر مولفه­های  توسعه مورد غفلت قرار گرفته اند. این در صورتی است با گسترش سرمایه گذاری و ایجاد زیر ساختهای لازم توسعه ساز می توان ظرفیت بالقوه این سواحل را به ظرفیت بالفعل بدل نمود و توسعه منطقه را فراهم نمود.  همچنین این سواحل در حوزه‌های مختلف توسعه دریامحور از قبیل اسکان بخشی از جمعت فلات مرکزی و کم آب ایران به شرط ایجاد شهرهای ساحلی جدید، توسعه  حمل‌و‌نقل دریایی، تولید انرژی دریایی، مواد خام و معدنی دریایی و گردشگری دریایی، دارای اهمیت بسیار است.  در کنار توجه به ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل، دلایل عدم توسعه این مناطق نیز به تسهیل توسعه دریامحور و درک شرایط کمک شایانی می‌کند. به طور کلی عدم توسعه دریامحور این مناطق به دلیل نبود برنامه توسعه دریا محور، عدم جذب سرمایه  به‌ویژه سرمایه‌گذاری خارجی است.  این وضعیت نیز به نوبه خود ناشی از عوامل اولیه‌ مانند تحریم‌های بین‌المللی و یکجانبه و عدم پیوستن به گروه‌ ویژه اقدام مالی و پیروی از توصیه‌نامه‌های‌ آن؛ و عوامل ثانویه مانند عضویت دائم ایران در سازمان تجارت جهانی و پیوستن و تقویت کریدورهای بین‌المللی با محوریت خلیج فارس و دریای مکران است. اهمیت برداشتن موانع فوق، در باب ورود تکنولوژی‌ به ایران نیر دارای اهمیت  است. ورود تکنولوژی‌های جدید نیز به نوبه خود می‌تواند تسهیل‌گر توسعه دریامحور باشد. امکان توسعه ایران از طریق توسعه دریامحور به‌ویژه با اتکاء بر حوزه خلیج فارس و دریای مکران نیز بیش از سایر طرق مطروحه، میسر و بالقوه است. بنابراین حل و فصل اختلافات منطقه‌ای و بین‌المللی و کاهش سطح تنش جهت رفع تحریم‌های یکجانبه و بین المللی، عضویت ایران در سازمان جهانی تجارت و تقویت کریدورها با محوریت ایران و پیوستن به گروه ویژه اقدام مالی و پیروی از 40 توصیه این نهاد اثر گذار است.

تازه های تحقیق

  • مهم‌ترین علت عدم توسعه دریامحور حوزه خلیج فارس و دریای مکران، عدم سرمایه‌گذاری به‌ویژه سرمایه‌گذاری خارجی است.
  • تحریم‌های بین‌المللی، عدم پیوستن به گروه ویژه اقدام مالی و توصیه‌های 40 گانه آن، عدم پیوستن به سازمان تجارت جهانی و فعال نشدن کریدورهای بین‌المللی، از مهم‌ترین علل عدم سرمایه‌گذاری خارجی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اخوان کاظمی، مسعود؛ زارع، سارا و قیاسی، صابر (1398). تأثیر تحریم‌های ایالت متحده آمریکا بر روابط اقتصادی دو جانبه ایران و روسیه. پژوهش های روابط بین الملل، (33)، 7-51.
اداره کل شیلات بوشهر (1399). تاریخچه سازمان شیلات، وب‌سایت اداره کل شیلات بوشهر، بازیابی شده در 14 آذر 1401، از:  www.shilat-bushehr.ir/fa/pages/1368 
اسلامی دولابی، فیصل و شیخی، محمد تقی (1389). بررسی جامعه‌شناختی موانع توسعه گردشگری در جزیره قشم، ششمین همایش ملی فرهنگی-گردشگری خلیج همیشه فارس، تهران، 15-1.
اعظمی، هادی و موسوی زارع، جواد (1395). بررسی و تبیین اهمیت دریا از منظر موقعیت ژئوپلیتیکی ایران. پژوهش ملل، 1(7)،  19-34.
بایزیدی، رحیم (1401). گروه ویژه اقدام مالی (FATF) در اقتصاد جهانی و سیاست بین‌الملل: تحلیل الگوی رفتاری گروه ویژه در قبال ایران. فصلنامه سازمان‌های بین المللی، 4(12)، 363-396.
براتی، امیر نظام؛ اکبرپور، حمیدرضا و اسلامی، الماس (1402). آسیب‌شناسی توسعه دریامحور سواحل مکران با تاکید بر اسناد بالادستی. مهندسی دریا، 19(38)، 125-136.
بزرگی، وحید و موسوی دهموردی، سیدمحمد (1393). دیپلماسی اقتصادی و الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت، سازمان‌های بینالمللی، 2(7)، 1-28.
بهمن، شعیب (1401). چرا استراتژی کلان برای کریدورهای مهم جهانی نداریم. روزنامه اعتماد، (5402)، 3.
پل‌مه، مسعود (1401). در حوزه دریا مرجع تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیرنده واقعی نداریم. ماهنامه صنعت حمل و نقل، (391)، 8.
پوراحمدی، حسین (1385). ایران و سازمان تجارت جهانی؛ فرصت‌ها و تهدیدها. فصلنامه علوم سیاسی، 9(34)، 329-331.
حاجی یوسفی، امیر محمد و ناروِیی، هادی (1400). ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و چشم‌انداز همکاری ایران و هند در چابهار. فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک، 17(63)،. 61-87.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1396). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت‌.
حبیبی، حبیب‌الله و زرنشان، شهرام (1400). نقش و جایگاه گروه ویژه اقدام مالی(FATF)  در نظام حقوق بین‌الملل. پژوهش‌های حقوقی، 20(45)، 322-299.
حسینی، دیاکو (1393). ژئوپولیتیک، جهان ما و آینده قدرت دریایی، وب‌سایت خبر‌آنلاین، بازیابی شده در 16 آذر 1401، از:  www.khabaronline.ir/news/397291               
حسینی، سید حسین ( 1401). بررسی وضعیت سواحل مکران با رویکرد توسعه و امنیت پایدار، تحلیل وضع موجود منطقه سواحل مکران ایران، عوامل تهدیدکننده این منطقه، بررسی الگوی توسعه بلندمدت منطقه مکران و ارائه پیشنهاد ها، قابل دسترسی در:  https://iranthinktanks.com/investigating-the-situation-of-makran-beaches-with-the-approach-of-sustainable-development-and-security/
دریس، عادل (1389). استراتژی سهیم شدن در ثروت دریایی. ماهنامه بندر و دریا، (173). 61.
رهبر، فرهاد؛ مظفری خامنه، فرشید و محمدی، شاپور (1386). موانع سرمایه­گذاری و تاثیر آن بر رشد اقتصادی در ایران. تحقیقات اقتصادی، (81)، 138-111.
دودانگه، محمود (1395). موانع پیوستن ایران به WTO، وب سایت خبری دیپلماسی ایرانی، بازیابی شده در 16 بهمن 1401، از:  www.irdiplomacy.ir/fa/page/1961927
رضایی، محمد (1401)، نقش سواحل مکران در امنیت منطقه جنوب شرق کشور، اولین همایش تخصصی محدود نقش علوم جغرافیایی در عملیات آرام سازی، تهران، قابل دسترسی در: https://civilica.com/doc/1901933
زیرک، معصومه (1387). تحلیل پیامدها و دستاوردهای تجاری جهانی شدن، منطقه گرایی و الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی. مجله اقتصادی، (83-84)، 63-64.
سازمان شیلات ایران (1396). سالنامه آماری سازمان شیلات ایران، تهران: چاپ گیلان.
سعیدی، ناصر و مرادپور، کمال (1392). نقش بنادر در فرایند توسعه اقتصادی کشور. ماهنامه بندر و دریا، (201)، 78-82.
صالح­آبادی، ریحانه (1395). سواحل جنوبی ایران، توسعه و فرهنگ تمدن دریایی، همایش ملی فرآوری پتانسیل های ژئوپلیتیکی توسعه در کرانه‌های اقیانوسی جنوب شرق ایران، تهران، 696-664.
صالحی، وحید (1395). رقابت هند و پاکستان، فرصتی برای توسعه سواحل مکران، پایگاه خبری تحلیلی مکران، بازیابی شده در 25 آذر 1401، از: www.makran.ir/?p=11012
عباسی اشلقی، مجید (1390). ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس از منظر حقوق بین‌الملل محیط زیست. راهبرد، 20(58)، 47-64.
عباسی اشلقی، مجید و عظیمی، حامد (1401). حق بر سلامت و تحریم‌های آمریکا در دوره ترامپ بر علیه جمهوری اسلامی ایران؛ با تاکید بر تحریم‌های دارویی و تجهیزات پزشکی. مطالعات بین‌‌المللی، 18(4)، 277-308.
عسگری، سهراب (1387). محیط زیست خلیج فارس، رویکردی پر اهمیت در ژئوپلیتیک منطقه، سپهر، 17(68)، 52-45.
قلی‌پور مقدم، فرید و اسماعیلی، رضا و هادی پیکانی، مهربان (1401). مولفه‌های راهبردی مؤثر بر پایداری اجتماعی-فرهنگی توسعه دریامحور سواحل مُکران. آموزش علوم دریایی، 1(1)، 75- 95.    
قیم، بهادر (1393). بررسی تجارت در حوزه خلیج فارس با تأکید بر سه کالای استراتژیکی (خرما، مروارید وادویه) از قرون اولیه اسلام تا پایان فروپاشی دولت صفویه، پایان­نامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز.
لطفی، حیدر؛ بقایی، حمید؛ موسوی، سیدرضا و خیام‌باشی، سهیل (1389). محیط زیست خلیج فارس و حفاظت از آن. نگرشهای نو در جغرافیای انسانی(جغرافیای انسانی)، 3(1)، صص. 9-1.
لکزی، مهدی و اطهری، اسدالله (1401). نقش سواحل مکران در پیشبرد قدرت منطقه ای ایران، محیط شناسی راهبردی ج.ا.ایران، 6(1)، 190-163.
مطلبی، مسعود؛ موسوی، محمدرضا و سالاری، ادریس (1396). تأثیر الحاق‌گرایی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بر روابط با ایران. راهبرد سیاسی، 1(1)، صص. 182-159.
ملک حسینی، سید حسن (1400). مروری بر کریدورهای مهم تجاری ایران، اصفهان: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اصفهان.
منفرد، هاشم (1391). نقش راهبرد دریایی در توسعه قدرت دریایی جمهوری اسلامی ایران، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، چابهار.
مونسان، محمد (1401). تفاوت عملکرد چینی ها در گوادر با هندی ها در چابهار؛ از زمین تا آسمان!، شبکه خبری تحلیلی صنعت حمل و نقل، بازیابی شده در 25 دی 1401، از: www.tinn.ir/fa/tiny/news-246820
میرزاجانی، محسن و لطفی، حیدر (1396). نقش و تأثیر سواحل خلیج فارس و منطقه مکران در اقتصاد بین الملل و تأثیر استراتژیکى آن بر ایران با ارائه یک­مدل راهبردى­در توسعه­اقتصادى و سیاسی، جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 7(29)، 57-91.
نجمی، محمدحسن (1393). ١٠ سکانس از ٦٠٠ روز مسئولیت روحانی. روزنامه شرق، (2171)، ص. 4.
نورعلی، حسن و احمدی، سید عباس (1401). واکاوی نقش ژئوپلیتیکی‌ ایران در کریدور‌های بین‌المللی و ارائه مدل "ایران، هارتلند کریدوری جهان". پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 54(3)، صص. 1187-1161.
والی ‌نژاد، مرتضی (1384). سازمان جهانی تجارت: زمینه پیدایش، پیشینه تاریخی و فرایند الحاق و عضویت ایران، بانک و اقتصاد، (60)، 29-20.
Anderson, N.B., Bogart, W.T. (2001). The Structure of Sprawl: Identifying and Characterizing Employment Centers in Polycentric Metropolitan Areas. American Journal of Economics and Sociology, 60(1), pp. 147-169.
Bureau, D.B. (2022). Importance of India-Arab-Mediterranean Corridor. Diplomacy and Beyond Plus Website, Retrieved on 11 Jan 2023, from:
https://diplomacybeyond.com/importance-of-india-arab-mediterranean-corridor/
European Commission. (2010). Blue Growth, European Commission Website, Retrieved on 21 Nov 2022, from: https://webgate.ec.europa.eu/maritimeforum/system/files/Blue%20Growth%20Final%20Report%2013092012.pdf.
Financial Action Task Force. (2023). Black and grey lists, Financial Action Task Force (FATF) Website, Retrieved on 1 Jan 2023, from:
www.fatf-gafi.org/en/countries/black-and-grey-lists.html
Financial Action Task Force. (2023). Iran Related publications, Financial Action Task Force (FATF) Website, Retrieved on 1 Jan 2023, from:
www.fatf-gafi.org/en/countries/detail/iran.html
OECD. (2022). Ocean economy and innovation, Organisation for Economic Co-operation and Development Website, Retrieved on 23 Nov 2022, from:    www.oecd.org/ocean/topics/ocean-economy/
United Nations. (2021). Promotion and Strengthening of Sustainable Ocean-based Economies, The Division for Sustainable Development Goals (DSDG) Website, Retrieved on 25 Nov 2022, from: https://sdgs.un.org/sites/default/files/2021-07/2014248-DESA-Oceans_Sustainable_final-WEB.pdf
United Nations. (2022). Blue Economy Definitions, United Nations Website, Retrieved on 23 Nov 2022, from: www.un.org/regularprocess/sites/www.un.org.regularprocess/files/rok_part_2.pdf
United States Department of State. (2017). Joint Comprehensive Plan of Action, United States Department of State Website, Retrieved on 27 Nov 2022, from:www.state.gov/e/eb/tfs/spi/iran/jcpoa/
World Bank. (2018). International tourism, number of arrivals, World Bank Website, Retrieved on 26 Nov 2022, from: https://data.worldbank.org/indicator/ST.INT.ARVL?end=2018&most_recent_value_desc=true&start=1995.