تحلیل وضعیت تاب آوری سکونتگاه های ساحلی ایران (مطالعه موردی: شهرستان‌های ساحلی استان گیلان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد مخاطرات محیطی، گروه جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

مفهوم تاب‌آوری در گفتمان مدیریت پایدار، به‌ویژه در مناطق ساحلی، ریشه دوانده است. تاب‌آوری به‌عنوان یک کیفیت مطلوب در نظر گرفته می‌شود و سیاست و عملکرد مدیریت مناطق ساحلی به‌طور فزاینده‌ای در جهت به حداکثر رساندن آن است. با توجه به اثرات تغییرات آب و هوایی، دستیابی به تاب ­آوری اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در محیط‌های ساحلی در بلندمدت بسیار پرهزینه است. هدف پژوهش حاضر تحلیل وضعیت تاب ­آوری شهرستان ­های ساحلی استان گیلان است. برای سنجش وضعیت تاب ­آوری شهرستان­ های ساحلی استان گیلان از 21 شاخص در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی استفاده شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش، شهرستان­ های ساحلی استان گیلان (شهرستان ­های آستارا، تاش، بندر انزلی، رشت، رضوانشهر، آستانه اشرفیه، رودسر، لاهیجان، لنگرود و ماسال) است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از مدل­ های BWM و PROMETHEE استفاده شده است. بر اساس نتایج پژوهش می­توان گفت که وضعیت تاب­ آوری شهرستان­ های رضوانشهر، آستارا، رشت، لاهیجان و بندر انزلی مناسب است؛ در حالی که شهرستان ­های آستانه اشرفیه، رودسر، تالش، ماسال و لنگرود وضعیت مناسبی نداشتند.

تازه های تحقیق

  • مفهوم تاب‌آوری در گفتمان مدیریت پایدار، به‌ویژه در مناطق ساحلی، ریشه دوانده است.
  • وضعیت تاب ­آوری شهرستان­ های رضوانشهر، آستارا، رشت، لاهیجان و بندر انزلی مناسب بود.
  • شهرستان ­های آستانه اشرفیه، رودسر، تالش، ماسال و لنگرود وضعیت مناسبی از نظر تاب آوری نداشتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بدری، سیدعلی؛ کریم‌زاده، حسین؛ سعدی، سیما و کاظمی، نسرین (1398). تحلیل فضایی تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطره زلزله (مطالعه موردی: شهرستان مریوان). نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 6(1)، صص. 1-16.
بذرافشان، جواد؛ طولابی‌نژاد، مهرشاد و طولابی‌نژاد، میثم (1397). تحلیل فضایی تفاوت­های تاب­آوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه: شهرستان پلدختر). فصلنامه پژوهش­های روستایی، 9(1)، صص. 116-135.
دانشوری‌نسب، عبدالحسین؛ مقصودی، سوده و صالحی، مریم (1400). رابطه حمایت اجتماعی با تاب‌آوری اجتماعی زنان آسیب‌دیده از سیل (مورد مطالعه: شهرستان دلگان). فصلنامه مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، 19(2)، صص. 7-50.
رستمی، رحمان و تقیلو، علی‌اکبر (1400). ارزیابی و تحلیل میزان تاب‌آوری روستاها در برابر مخاطرات محیطی (مطالعه موردی روستاهای شهرستان سردشت). روستا و توسعه، 24(94)، صص. 63-89.
زارعی، حسین؛ اسلامی، آزاد؛ مسعودی‌راد، ماندانا و حاتمی‌نژاد، حسین (1401). شناسایی مؤلفه‌های اثرگذار بر افزایش میزان تاب­آوری اقتصادی و اجتماعی شهری در مواجهه با بحران زلزله (مطالعه موردی: شهرستان بروجرد). فصلنامه آمایش محیط، 57(11)، صص. 189-211.
سالنامه آماری استان گیلان (1395). سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان، معاونت آمار و اطلاعات.
سجاسی‌قیداری، حمدالله و یار احمدی، میترا (1399). تحلیل تاب­آوری روستاییان در برابر بحران اقتصادی ناشی از تحریم­ها (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان بینالود). فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 9(2)، صص. 199-226.
سلمانی، محمد؛ بدری، سید علی؛ مطوف، شریف و کاظمی ثانی عطاالله، نسرین (1394). ارزیابی رویکرد تاب آوری جامعه در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه: شهرستان دماوند). دانش مخاطرات، 2(4)، صص. 393-409.
صائمی‌پور، حسین؛ قربانی، مهدی؛ ملکیان، آرش و رمضان‌زاده لسبویی، مهدی (1397). ارزیابی تاب آوری ذینفعان محلی در مواجهه با خشکسالی (منطقه مورد مطالعه: روستای نردین، شهرستان میامی، استان سمنان). نشریه علمی پژوهشی مرتع، 12(1)، صص. 62-72.
عنابستانی، علی‌اکبر و جوانشیری، مهدی (1398). سنجش فضایی ظرفیت تاب‌آوری زیرساختی جامعه روستایی شهرستان بجنورد با مدل FAHP و منطق فازی در محیط GIS. مجله مخاطرات محیط طبیعی، 8(20)، صص. 167-196.
کولائی، الهه و شایسته، مهدی (1393). حکمرانی خوب و مدیریت یکپارچة مناطق ساحلی دریای خزر. محیط‌شناسی، 40(3)، صص. 679-692.
مرادپور، نبی؛ پوراحمد، احمد؛ حاتمی­نژاد، حسین و زیاری، کرامت­الله (1400). فراتحلیلی بر پژوهش‌های چاپ شده در حوزه تاب‌آوری شهری در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت شهری و روستایی، شماره 64، صص. 7-24.
مرکز آمار ایران (1395). سرشماری نفوس و مسکن.
موسوی، میرنجف؛ اسکندری‌ثانی، محمد؛ کهکی، فاطمه‌سادات و مفاخری، عظیمه (1398). تحلیل فضایی اثرات کارخانه سیمان لار در توسعه منطقه‌ای با رویکرد تاب‌آوری (مطالعه موردی: بخش رودآب شهرستان سبزوار). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 9(2)، صص. 393-408.
ولائئ، محمد؛ عبدالهی، عبدالله؛ اسکندرزاده، آیناز؛ حسین‌زاده، اکبر و ضربی، هادی (1399). تحلیل نقش مدیریت روستایی در افزایش تاب‌آوری روستاییان در برابر خشکسالی (مطالعه موردی: شهرستان میاندوآب). فصلنامه علمی مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 15(3)، صص. 857-872.
یادگاری‌فر، فاطمه؛ پودینه، محمدرضا و اسمعیل‌نژاد، مرتضی (1401). ارزیابی تاب­آوری شهرستان زاهدان در برابر بحران آب و خشکسالی. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 23(68)، صص. 345-364.
Adger, W.N. (2000). Social and ecological resilience: are they related?. Progress in Human Geography, 24(3), pp. 347-364. doi: 10.1191%2F030913200701540465.
Adger, W.N., Hughes, T.P., Folke, C., Carpenter, S.R., and Rockström, J. (2005). Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309(5737), pp. 1036-1039. doi: 10.1126/ science.1112122.
Asadzadeh, A., Kötter, T., and Zebardast, E. (2015). An augmented approach for measurement of disaster resilience using connective factor analysis and analytic network process (F’ANP) model. International Journal of Disaster Risk Reduction, 14, pp. 504-518. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2015.10.002
Atrachali, M., Ghafory-Ashtiany, M., Amini-Hosseini, K., and Arian-Moghaddam, S. (2019). Toward quantification of seismic resilience in Iran: Developing an integrated indicator system. International Journal of Disaster Risk Reduction, 39, 101231. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2019.101231.
Bakhtiari, A. (2014). Country report: The Islamic Republic of Iran on disaster risk management. Kobe: Iranian National Disaster Management Organization.
Barbier, E. B. (2014). A global strategy for protecting vulnerable coastal populations. Science, 345(6202), pp. 1250-1251.
Bergstrand, K., Mayer, B., Brumback, B., and Zhang, Y. (2015). Assessing the relationship between social vulnerability and community resilience to hazards. Social indicators research, 122(2), pp. 391-409. https://doi.org/10.1007/s11205-014-0698-3
Birchall, S. J., Bonnett, N., and Kehler, S. (2023). The influence of governance structure on local resilience: Enabling and constraining factors for climate change adaptation in practice. Urban Climate, 47, 101348.
Bodin, P., Wiman, B. (2004). Resilience and other stability concepts in ecology: notes on their origin, validity, and usefulness. ESS Bulletin, 2(2), pp. 33-43.
Brans, J. P., Vincke, P. (1985). Note-A Preference Ranking Organisation Method: (The PROMETHEE Method for Multiple Criteria Decision-Making). Management science, 31(6), pp. 647-656.
Brans, J.P. (1982). L'ingénièrie de la décision; Elaboration d'instruments d'aide à la décision. La méthode PROMETHEE. In: Nadeau, R., Landry, M. (Eds.), L'aide à la décision: Nature, Instruments et Perspectives d'Avenir. Presses de l'Université La.
Brown, K. (2014). Global environmental change I: a social turn for resilience?. Progress in Human Geography, 38(1), pp. 107-117. doi: 10.1177%2F0309132513498837.
Burton, C.G. (2012). The development of metrics for community resilience to natural disasters. Doctoral dissertation, doi: 10.1007/s13398-014-0173-7.2.
Cai, F., Cao, C., Qi, H.S., Su, X.Z., Lei, G., Liu, J.H., Zhao, S.H., Liu, G., and Zhu, K. (2022). Rapid migration of mainland China’s coastal erosion vulnerability due to anthropogenic changes. J. Environ. Manage, 319(15).
Corodescu-Roșca, E., Hamdouch, A., and Iațu, C. (2023). Innovation in urban governance and economic resilience. The case of two Romanian regional metropolises: Timișoara and Cluj Napoca. Cities, 132, 104090.
Cutter, S. L., Ash, K. D., and Emrich, C. T. (2014). The geographies of community disaster resilience. Global environmental change, 29, pp. 65-77. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2014.08.005
Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., and Webb, J. (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global environmental change, 18(4), pp. 598-606. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2008.07.013
Cutter, S. L., Burton, C. G., and Emrich, C. T. (2010). Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions. Journal of homeland security and emergency management, 7(1). http://dx.doi.org/10.2202/1547-7355.1732
Cutter, S. L., Director, H. (2008). A framework for measuring coastal hazard resilience in New Jersey communities. White Paper for the Urban Coast Institute, pp. 259-266.
Dolan, A. H., Walker, I. J. (2006). Understanding vulnerability of coastal communities to climate change related risks. Journal of Coastal research, pp. 1316-1323.
Fallah Aliabadi, S., Sarsangi, A., and Modiri, E. (2015). The social and physical vulnerability assessment of old texture against earthquake (case study: Fahadan district in Yazd City). Arabian Journal of Geosciences, 8(12), pp. 10775-10787.
Fletcher, S. (2003). Stakeholder representation and the democratic basis of coastal partnerships in the UK. Marine Policy, 27(3), pp. 229-240.
Folke, C., Carpenter, S., Elmqvist, T., Gunderson, L., Holling, C. S., and Walker, B. (2002). Resilience and sustainable development: building adaptive capacity in a world of transformations. AMBIO: A journal of the human environment, 31(5), pp. 437-440.
Garmezy, N. (1974). The study of competence in children at risk for severe psychopathology. in Anthony, E.J. and Koupernik, C. (Ed.), The Child in His Family: Children at Psychiatric Risk, Wiley, New York, NY, pp. 77-97.
Guida, C., Gargiulo, C., Papa, R., and Carpentieri, G. (2022). Vulnerability and Exposure of Mediterranean Coastal Cities to Climate Change-Related Phenomena. Environmental Sciences Proceedings, 21(1), 79.
Holling, C.S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematics, 4(1), pp. 1-23, doi: 10.1146/annurev.es.04.110173.000245.
Hou, J., Lv, J., Chen, X., and Yu, S. (2016). China’s regional social vulnerability to geological disasters: evaluation and spatial characteristics analysis. Natural Hazards, 84(1), pp. 97-111. https://doi.org/10.1007/s11069-015-1931-3
Jamali, A., Robati, M., Nikoomaram, H., Farsad, F., and Aghamohammadi, H. (2023). Urban Resilience and Climate Change: Developing a Multidimensional Index to Adapt against Climate Change in the Iranian Capital City of Tehran. Urban Science, 7(1), 7.
Levy, B. S., and Patz, J. A. (2015). Climate change, human rights, and social justice. Annals of global health, 81(3), pp. 310-322.
Li, Y., Ma, Y., Liu, J., and Yang, J. (2023). Analysis of the Spatial and Temporal Evolution of Urban Resilience in Four Southern Regions of Xinjiang. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(6), 5106.
Maroufi, H., Borhani, M. (2021). A measurement of community seismic resilience in sub-city districts of Mashhad, Iran. Journal of Environmental Planning and Management, pp. 1-45. https://doi.org/10.1080/09640568.2021.1902790.
Masselink, G., Lazarus, E. D. (2019). Defining coastal resilience. Water, 11(12), 2587.
Meerow, S., Newell, J.P. and Stults, M. (2016). Defining urban resilience: a review. Landscape and Urban Planning, Vol. 147, pp. 38-49, doi: 10.1016/j.landurbplan.2015.11.011.
Meng, D., Liu, Y., Wang, Z., Yang, X., Liu, X., Zhang, J., and Gao, K. (2023). Decreasing Vulnerability of Storm Surge Disasters in Coastal Cities of China over the Past 30 Years. Journal of Marine Science and Engineering, 11(1), 128.
Moradi, A., Bidhendi, G.N. and Safavi, Y. (2021). Effective environment indicators on improving the resilience of Mashhad neighborhoods. International Journal of Environmental Science and Technology, 18(8), pp. 1-18. doi: 10.1007/s13762-021-03377-0.
Moradpour, N., Pourahmad, A., Hataminejad, H., Ziari, K. and Sharifi, A. (2022). An overview of the state of urban resilience in Iran. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print. https://doi.org/10.1108/IJDRBE-01-2022-0001
Morais, D. C., de Almeida, A. T. (2007). Group decision-making for leakage management strategy of water network. Resources, Conservation and Recycling, 52(2), pp. 441-459.
Morrow, B.H. (2008). Community resilience: a social justice perspective. TN: CARRI Research Report Oak Ridge. http://dx.doi.org/10.13140/RG.2.1.1278.9604.
Neumann, B., Vafeidis, A. T., Zimmermann, J., and Nicholls, R. J. (2015). Future coastal population growth and exposure to sea-level rise and coastal flooding-a global assessment. PloS one, 10(3), e0118571.
Niamir, L., Pachauri, S. (2023). From social and natural vulnerability to human-centered climate resilient coastal cities. Frontiers in Sustainable Cities, 5, e1137641.
Nicholls, R. J., Hanson, S., Herweijer, C., Patmore, N., Hallegatte, S., Corfee-Morlot, J., ... and Muir-Wood, R. (2008). Ranking port cities with high exposure and vulnerability to climate extremes: exposure estimates.
Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., and Pfefferbaum, R. L. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American journal of community psychology, 41(1), pp. 127-150. https://doi.org/10.1007/s10464-007-9156-6
Norris, F.H., Sherrieb, K., and Pfefferbaum, B. (2011). Community resilience: Concepts, assessment, and implications for intervention. in Southwick, S., Litz, B., Charney, D. and Friedman, M. (Eds), Resilience and Mental Health: Challenges across the Lifespan, Cambridge University Press, Cambridge, pp. 162-175, doi: 10.1017/CBO9780511994791.013.
Norris, F.H., Stevens, S.P., Pfefferbaum, B., Wyche, K.F. and Pfefferbaum, R.L. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American Journ.
Oktari, R. S., Comfort, L. K., and Dwitama, P. (2020). Measuring coastal cities' resilience toward coastal hazards: instrument development and validation. Progress in Disaster Science5, 100057.
Oktari, R. S., Idroes, R., Sofyan, H., and Munadi, K. (2020). City resilience towards coastal hazards: An integrated bottom-up and top-down assessment. Water, 12(10), 2823.
Qin, W., Lin, A., Fang, J., Wang, L., and Li, M. (2017). Spatial and temporal evolution of community resilience to natural hazards in the coastal areas of China. Natural hazards89(1), pp. 331-349. https://doi.org/10.1007/s11069-017-2967-3
Rezaei, J. (2015). Best-worst multi-criteria decision-making method. Omega, 53, pp. 49-57.
Rezaei, J. (2016). Best-worst multi-criteria decision-making method: Some properties and a linear model. Omega, 64, pp. 126-130.
Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to disasters. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 13(4), pp. 307-314. doi: 10.1108/09653560410556528.
Rose, A. (2007). Economic resilience to natural and man-made disasters: Multidisciplinary origins and contextual dimensions. Environmental Hazards, 7(4), pp. 383-398.
Scherzer, S., Lujala, P., and Rød, J. K. (2019). A community resilience index for Norway: An adaptation of the Baseline Resilience Indicators for Communities (BRIC). International Journal of Disaster Risk Reduction, 36, 101107.
Schipper, E.L.F., Langston, L. (2015). A comparative overview of resilience measurement frameworks. Analyzing Indicators and Approaches; Overseas Development Institute: London, UK, p. 422, doi: 10.13140/RG.2.1.2430.0882.
Sharifi, A., Yamagata, Y. (2016a). On the suitability of assessment tools for guiding communities towards disaster resilience. International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol. 18, pp. 115-124, doi: 10.1016/j.ijdrr.2016.06.006.
Sharifi, A., Yamagata, Y. (2016b). Urban resilience assessment: multiple dimensions, criteria, and indicators. in Yamagata, Y. and Maruyama, H. (Eds), Urban Resilience. Advanced Sciences and Technologies for Security Applications, Springer, Cham, doi: 10.1007/978-3-319-39812-9_13.
Sharifi, A., Yamagata, Y. (2018). Resilient urban form: a conceptual framework. in Yamagata, Y. (Ed.), Resilience-Oriented Urban Planning, Lecture Notes in Energy, Vol. 65, Springer, Cham, doi: 10.1007/978-3-319-75798-8_9.
Sharma, M., Sharma, B., Kumar, N., and Kumar, A. (2023). Establishing Conceptual Components for Urban Resilience: Taking Clues from Urbanization through a Planner’s Lens. Natural Hazards Review, 24(1), 04022040.
Su, S., Pi, J., Wan, C., Li, H., Xiao, R., and Li, B. (2015). Categorizing social vulnerability patterns in Chinese coastal cities. Ocean & Coastal Management, 116, pp. 1-8. https://doi.org/10.1016/j.ocecoaman.2015.06.026
Sui, X., Hu, M., Wang, H., and Zhao, L. (2022). Measurement of Coastal Marine Disaster Resilience and Key Factors with a Random Forest Model: The Perspective of China’s Global Maritime Capital. Water, 14(20), 3265.
Tiwari, A., Rodrigues, L. C., Lucy, F. E., and Gharbia, S. (2022). Building Climate Resilience in Coastal City Living Labs Using Ecosystem-Based Adaptation: A Systematic Review. Sustainability, 14(17), 10863.
Tompkins, E. L., Adger, W. N. (2004). Does adaptive management of natural resources enhance resilience to climate change?. Ecology and society9(2).
UNISDR (United Nations International Strategy for Disaster Reduction). (2015). Sendai framework for disaster risk reduction 2015– 2030. http://www.wcdrr.org/uploads/Sendai_Framework_for_ Disaster_Risk_Reduction_2015-2030.pdf. Accessed Apr 2015.
United Nations International Strategy for Disaster Reduction. (2009). UNISDR terminology on disaster risk reduction. Available.
United Nations. (2016). The sustainable development goals report 2016. United Nations, New York.
Verrucci, E., Rossetto, T., Twigg, J., and Adams, B. J. (2012, September). Multi-disciplinary indicators for evaluating the seismic resilience of urban areas. In Proceedings of 15th world conference earthquake engineering, Lisbon. http://www.iitk.ac.in/nicee/wcee/article/WCEE2012_3490.pdf
Wachter III, R. F., Forcellini, D., McManus Warnell, J., and Walsh, K. Q. (2023). Relationship between Coastal Hazard Countermeasures and Community Resilience in the Tōhoku Region of Japan Following the 2011 Tsunami. Natural Hazards Review, 24(2), 04023017.
Yi, P., Wang, S., Li, W., and Dong, Q. (2023). Urban resilience assessment based on “window” data: The case of three major urban agglomerations in China. International Journal of Disaster Risk Reduction, 103528.
Zebardast, E. (2013). Constructing a social vulnerability index to earthquake hazards using a hybrid factor analysis and analytic network process (F’ANP) model. Natural hazards, 65(3), pp. 1331-1359. DOI 10.1007/s11069-012-0412-1.
Zhang, Y., Zhou, D., Li, Z., and Qi, L. (2020). Spatial and temporal dynamics of social-ecological resilience in Nepal from 2000 to 2015. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 120, 102894. https://doi.org/10.1016/j.pce.2020.102894.
Zhang, Z., Zhang, J., Zhang, Y., Chen, Y., and Yan, J. (2023). Urban Flood Resilience Evaluation Based on GIS and Multi-Source Data: A Case Study of Changchun City. Remote Sensing, 15(7), 1872.
Zivari, F., Feshari, M., Motamedi, A. and Valibeigi, M. (2019). How to improve public participation in disaster risk management: a case study of Buein Zahra, a small city in Iran. Jàmbá: Journal of Disaster Risk Studies, 11(1), pp.1-9. https://doi.org/10.4102/jamba.v11i1.741.