تبیین نقش ساحل در دگرگونی سازمان فضایی شهرهای ساحلی در بستر تحولات تاریخی (مطالعة موردی: شهر محمودآباد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی- مستخرج از رساله

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

طی دهههای اخیر شهر ساحلی محمودآباد با توجه به رشد کالبدی شتابان و جمعیت‌پذیری سریع، با چالش‌ها و مسائل متعددی از جمله تغییر سازمان فضایی شهر در بستر سوءاستفاده‌های اقتصادی و سازمان‌یابی فضایی نامتناسب با نیازهای مردمان بومی و کاهش ظرفیت‌های اکولوژیکی مواجه شده‌ است. برای این منظور در این پژوهش سعی شده است تحولات فضایی این شهر از حیث تحولات شهرنشینی چند دهة اخیر مورد بررسی قرار گیرد؛ بنابراین هدف پژوهش شناخت عناصر سازمان فضایی شهر محمودآباد در مقاطع مختلف تاریخی و تحلیل پویایی فضایی آن است. مقاله پیش رو با هدف فوق، ابتدا با شیوة تحلیلی به مرور ساختارمند انگارههای اندیشمندان و تجربههای پژوهشی مرتبط پرداخته است و در گام بعدی قابلیت کاربست عاملهای به‌دست آمده را  به‌عنوان معیارهایی برای داوری سازمان فضای شهری محمودآباد در دوره‌های مختلف زمانی، از طریق روش مرور اسنادی و تفسیر عکس‌های هوایی مدنظر قرار داده است. داده‌های پژوهش از اسناد موجود شامل سفرنامه‌ها، کتاب‌ها، اسناد توسعه شهری، مصاحبه­ها و تصاویر هوایی جمع‌آوری شده است. بازة زمانی پژوهش از دهه 1250 تا 1400 ه.ش بوده است. نتایج حاصل حاکی از آن است که شهر محمودآباد طی دوره‌های مختلف، تحت‌تأثیر نظام‌های سیاسی حاکم و رشد جمعیت و همچنین روندهای مهاجرت و تقاضای زمین و مسکن قرار گرفته است. مطالعه روند تغییر سازمان فضایی شهر نشان داد که سازمان فضایی شهر محمودآباد از یک سازمان فضایی بسیار ساده و ارگانیک به سازمانی پیچیده با غلبه عناصر مشخص گردشگری، تفریحی و اداری- خدماتی تبدیل شده است؛ بنابراین در سازمان‌یابی فضایی شهرهای ساحلی از جمله شهر مورد مطالعه، شکل‌گیری پهنه‌های گردشگری با غلبه شهرک‌های ساحلی، پهنه‌های اقامتی - تفریحی موقتی و پهنه‌های ارتفاعی با کارکرد تفریحی - فراغتی موقت  به‌عنوان امر مسلط فضایی است.

تازه های تحقیق

- سازمان فضایی شهرها در ارتباط با نیروهای مختلف فضایی و همچنین شرایط محیط طبیعی تغییر می‌یابد.

- در ایران طی سال‌های اخیر، شهرهای ساحلی تحت تاثیر جابجایی‌‌های جمعیتی از جمله مهاجرت و سفرهای اقامتی و تفریحی به رشد و توسعه روی آورده و سازمان فضایی آن‌ها در حال تغییر و دگرگون شدن است.

کلیدواژه‌ها


ابرقویی فرد، حمیده و منصوری، سیدامیر (1400). بازخوانی مؤلفه‌های سازنده سازمان فضایی شهر ایرانی پس از اسلام در سفرنامه‌های قرن نهم تا چهاردهم هجری قمری. مجله منظر، 13(55)، صص. 20-29.
امانپور، سعید و سجادیان، مهیار (1395). مداقه‌ای آسیب‌شناسانه بر سازمان‌یابی فضایی و مدیریت کلانشهر تهران منطبق بر رهیافت ها و رهنمودهای منبعث از آرمان مدیریت یکپارچه در کشور. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 8 (30)، صص. 87-125.
بحرینی، سید محسن (1393). تحلیل مبانی نظری طراحی شهری معاصر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بخشی، امیر؛ دیوسالار، اسدالله و علی‌اکبری، اسماعیل (1395). تحلیل فضایی شاخص رشد هوشمند شهری در شهرهای ساحلی (مطالعة موردی: بابلسر). نشریه مدیریت شهری، شماره 43، صص. 129-148.
حبیبی، سیدمحسن و سلیمی، جواد (1376). استخوانبندی شهر تهران (جلد اول)، بررسی مفاهیم و نمونه ها ایران و جهان. تهران: معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران.
داوودپور، زهره و اردلان، داریوش (1390). نظریة عمومی برای شهرهای قرن بیست و یکم و انطباق آن با شرایط ایران. نشریه هویت شهر، 5 (9)، صص. 83-92.
ذکاوت، کامران (1390). جایگاه سازمان کالبدی در طراحی شهری. نشریه تخصصی معماری و شهرسازی صفه، 23 (1)، صص. 65-91.
ستوده، منوچهر (1375). از آستارا تا استرآباد (آثار بناهای تاریخی مازندران شرقی). تهران: آگاه.
شالین، کلود (1372). دینامیک شهری. مشهد: انتشارات معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
شایان، عباس (1364). مازندران. چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی.
شکوئی، حسین (1399). دیدگاه های نو در جغرافیای شهری. تهران: انتشارات سمت، جلد اول.
فجر، سکینه و ایلانلو، مریم (1398). ارزیابی تغییرات فضایی-زمانی شکل شهرهای ساحلی استان خوزستان با به کارگیری سنجه‌های سیمای سرزمین. جغرافیا و مخاطرات محیطی، (31)، صص. 167-184.
گلزاری، مسعود (1366). سفرنامه تاریخی ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر 1858 - 1860 م. تهران: انتشارات دادجو.
منصوری، سید امیر، و محمدزاده، شبنم (1396). تحولات سازمان فضایی شهر تبریز از اوایل اسلام تا دوره قاجار. باغ نظر. 14 (51)، صص. 21-33.
مهندسین مشاور شهرسازی و معماری ایده و نقش آرشیت (1400). طرح بازنگری طرح جامع شهرمحمودآباد، مرحله اول: مطالعات پایه وضع موجود. تهران: وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان مازندران.
مهندسین مشاور مازند طرح (1394). طرح جامع-تفصیلی شهر چالوس و محمودآباد. تهران، وزارت مسکن و شهرسازی: مدیریت شهرسازی و معماری سازمان مسکن و شهرسازی استان مازندران.
میثاقی، سیدمحمود و روحانی، محسن (1393). اصول سازماندهی فضایی بافت های شهری برخوردار از عناصر شاخص مذهبی (مطالعة موردی: امامزاده عباس ساری و امامزاده اسماعیل قائمشهر). مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 15، صص. 87-97.
میرکتولی، جعفر؛ قدمی، مصطفی؛ مهدیان‌بهنمیری، معصومه و محمدی، سحر (1390). مطالعه و بررسی روند و گسترش کالبدی- فضایی شهر بابلسر با استفاده از مدلهای آنتروپی شانون و هلدرن. چشم انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 6 (16)، صص. 115-133.
یوسفی، یوسفعلی (1380). سیمای محمودآباد در گذرگاه تاریخ ایران اسلامی. قم: انتشارات سلسبیل.
Tan, Huang., Batty, M., and Li, J. (2020). Urban Spatial Organization, Multifractals, and Evolutionary Patterns in Large Cities‏. Annals of the American Association of Geographers. pp. 1-20. Retrieved from https://doi.org/10.1080/24694452.2020.1823203
Appleyard, D., Lynch, K., and Myer, R. (1964). The view from the road. Cambridge: MA: MIT press.
Bentley, I. (2001). Urban Transformations Power, People and Urban Design. New york: Routledge .
Cabioch, B., and Robert, S. (2022). Integrated beach management in large coastal cities. A review. Ocean & Coastal Management, Volume 217, 106019, pp. 1-11.
Cruz, S., Costa, J., de Sousa, S., and Pinho, P. (2013). Urban resilience and spatial dynamics. In Resilience thinking in urban planning. Springer, Dordrecht, pp. 53-69.
De Balanzó, R., and Rodríguez-Planas, N. (2018). Crisis and Reorganization in Urban Dynamics: The Barcelona, Spain, Case Study. Ecology and Society, 23(4). Retrieved from https://www.jstor.org/stable/26796854. Accessed 4 Aug. 2022.
Edmund, N. (1967). Design of Cities: Revised Edition. United Kingdom: Thames & Hudson.
Erickson, B. (2002). Approaching. Urban Design. The Design Process. Edited B Marion Roberts & Clara Greed. England: Long man.
Lynch, K. (1964). The image of the city. Boston: MIT press.
Yan, M., Fan, S., Zhang, L., Mahmood, R., Chen, B., and Dong, Y. (2022). Vegetation Dynamics Due to Urbanization in the Coastal Cities along the Maritime Silk Road. Land 11(2), 164, pp. 1-16.