تحلیل الگوهای همدیدی و ترمودینامیک منجر به بارش‌های ابر سنگین و برآورد پهنه آبی حاصل از بارش‌ها درحوضه آبخیز کرخه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی -مطالعه موردی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 دانشیار مرکز مطالعات سنجش از دور و جی آی اس، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3 کارشناسی ارشد اقلیم‌شناسی، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

برای بررسی بارش‌های ابرسنگین حوضه کرخه، ازآمار بارش‌های روزانه حوضه آبخیز(2018-2005)،تصاویر ماهواره‌ای راداری سنتینل 1، لندست و از داده‌های جوی نم ویژه، فشار، ارتفاع ژئوپتانسیل،امگا و جریان باد، استفاده گردید. نتایج بیانگر آن است، در مجموع بارش‌های سنگین به تفکیک سال روند افزایشی را نشان می‌دهد.بارش­های سنگین از مقدار حداقلی15 تا 49 روز (مقدار تجمعی بلند مدت) در سطح حوضه تغییر دارند. بیشترین بارش‌های سنگین در سطح حوضه به ترتیب متعلق به ماه‌های دسامبر، آوریل، نوامبر و مارس می‌باشد. موقعیت استقرار سامانه‌های حرارتی پرفشار سیبری، کم فشار سودان،کم فشار پاکستان در سطح زمین و سامانه های دینامیکی پرفشار عربستان و ناوه مدیترانه الگوی غالب و تعیین کننده بارش‌های ابر سنگین در حوضه ابریز کرخه می باشد. عامل اصلی افزایش پهنه آبی دریاچه در بارش‌های ابر سنگین،افزایش تعداد روزهای دوره بارشی نیست، بلکه گسترش زیاد جنوب سوی ناوه مدیترانه، جابجایی شرق سوی واچرخند عربستان بر روی دریاهای گرم و شار قائم بخار آب شمال سو دریاهای گرم جنوبی به جلو ناوه می‌باشد. همچنین در بررسی موقعیت قرارگیری هسته جت برای ایجاد بارش‌های ابرسنگین، مناسب‌ترین حالت قرارگیری هسته درموقعیت عرضی 24 درجه شمالی و طول 42 شرقی(مرکز کشور عربستان) مشاهده شد، بگونه‌ای که در این حالت ناپایدارترین بخش جت(منطقه خروجی جت) منطبق بر بخش جلویی ناوه‌بر روی حوضه کرخه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


امیدوار، کمال؛ سپندار، نساء و شـفیعی، شهاب (1396). تحلیل سـینوپتیک و ترمودینامیک بارش سـنگین و ســـیلابی روزهای 5 تا 8 آبان 1394 در اســـتان کرمانشـــاه، فصـــلنامه علمی پژوهشـــی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)،  107، صص. 237-252.
امیدوار، کمال؛ تنی، نظام؛ ابراهیمی، رضا و قیاثی، ابراهیم (1397). واکاوی همدیدی دینامیکی بارش ابر سنگین 4 آذر 1393، مطالعه موردی(کهگیلویه و بویر احمد)، جغرافیای طبیعی، 11(41)، صص. 19-36.
امینی، میترا؛ لشکری،حسن؛ کرمپور، مصطفی و حجتی، زهرا (1392). تحلیل سینوپتیک سامانه های همراه با بارش سنگین و سیل زا در حوضه رودخانه کشکان برای دوره آماری (1384-1350)،نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 20(43)، صص. 1-17.
ایزد نگهدار، زهرا (1370). بررسی سینوپتیکی بعضی سیستم‌های مدیترانه‌ای و اثرات آن برروی ایران،پایان نامه کارشناسی ارشد هواشناسی، موسسه ژئوفیزیک، دانشگاه تهران.
برزو، فرزانه و عزیزی، قاسم (1394). پیشنهاد معیاری ساده برای برآورد بارش سنگین در مناطق مختلف ایران، پژوهش های جغرافیای طبیعی، 47(3)، صص. 347-365.
خسروی، یونس؛ دوستکامیان، مهدی و طاهریان،اله مراد(1396). بررسی و تحلیل الگوی فرارفت رطوبتی بارش‌های فراگیر ایران، فصلنامه علمی پژوهشی  انجمن جغرافیای ایران،11(53)، صص. 252.
راسـتگو، زهرا و رنجبر ســعادت آباد،عباس(1397) . مطالعه بارش های شـدید و حدی اسـتان بوشـهر از دیدگاه همدیدی- دینامیکی. نشریه هواشناسی و علوم جو 1(1)، صص. 77-96.
علیجانی، بهلول (1395). آب و هوای ایران، انتشارات پیام نور.
کریمی احمد آباد، مصطفی و فرج‌زاده، منوچهر (1390). شار رطوبت و الگوهای فضایی- زمانی منابع تامین رطوبت بارش‌های ایران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیائی، 19(22)، صص. 109-123.
لشـکری، حسن؛ متکان، علی اکبر؛ آزادی، مجید و محمدی، زینب (1395). تحلیل همدیدی نقش پرفشار عربستان و رودباد جنـب حاره‌ای در کوتاه ترین طول دوره بارشی جنوب و جنوب غرب ایران، فصلنامه علوم محیطی، 14(4)، صص. 59-74.
لشـــکری، حسن و محمدی، زینب (1394). اثر موقعیت استقرار پرفشار جنب حاره‌ای عربستان بر سامانه‌های بارشی در جنوب و جنوب غرب ایران، پژوهشهای جغرافیای طبیعی،  47(1)، صص. 73-90.
لشــکری، حسن (1375). الگوی ســینوپتیکی بارش‌های شــدید جنوب غربی ایران. رســالۀ دکتری، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
محمدی، زینب و لشـکری، حسن (1397). نقش جابجایی مکانی پرفشار عربستان و رودباد جنب حاره ای در الگوهای همدیدی و ترمودینامیکی ترسالی‌های شدید جنوب و جنوب غرب ایران، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، 50(3)، صص. 491-509.
مفیدی، عباس. زرین، آذر (1384). بررسی سینوپتیکی تاثیر سامانه‌های کم فشارسودانی در وقوع بارش‌های سیل‌زا در ایران، تحقیقات جغرافیایی، شماره دوره20، و شماره مجله2، صص. 113-136.
مرادی، محمد و رنجبر سعادت آبادی، عباس(1399). بررسی همدیدی سیلاب سیستان و بلوچستان و برف سنگین گیلان در زمستان1398، نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی، 35، صص. 227-243.
Chen,Y.L., Ghu,Y.J., Chen, C.S., Tu, C.C.,Teng, J.H. and Lin,P.l. (2018). Analysis and Simulations of a Heavy Rainfall Event Over Northern Taiwan during 11–12 June 2012.Monthly Weather Review. 146, pp.2715-2697.
Esfandiari, N. and Lashkari, H. (2020). The effect of atmospheric rivers on cold-season heavy precipitation events in Iran. Journal of Water and Climate Change, jwc2020259. https://doi.org/10.2166/wcc.2020.259.
Gimeno, L., Dominguez, F., Nieto, R., Trigo, R., Drumond, A., Reason, C. J. C., Taschetto, A. S., Ramos, A. M., Kumar, R. and Marengo, J. (2016). Major Mechanisms of Atmospheric Moisture Transport and Their Role in Extreme Precipitation Events”. Annual Review of Environment and Resources 41(1), pp. 117–141. https://doi.org/10.1146/annurev-environ110615-085558.
konrad, C. P. and Dettinger, M. D. (2017). Flood Runoff in Relation to Water Vapor Transport by Atmospheric Rivers Over the Western United States, 1949–2015. Geophysical Research Letters 44(22), pp.11456-11462.
Kumar, A., DudhiaRotunno, R., Niyogi, D. and Mohanty, U. C. (2008). Analysis of the 26 July 2005 heavy rain event over Mumbai,India using the weather research and Forecasting (WRF) model. Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society , 134(636), pp. 1897-1910.
Keikhosravi, G. (2021). Evaluating the effect of heat waves on early melting of early melting of snow covers of Karkheh catchment in Iran. Natural Hazards108,  pp. 2167–2186, https://doi.org/10.1007/s11069-021-04773-y.
Lindesay, J. A. and Dabreton, P. C. (1993). Water vapor transport over southernAfrica during wet and dry early and late summer months. In. j. climatology,Vol. 13, pp. 151-170.
Liberato, M. L. R., Ramos, A. M. and Trigo, R. M. (2012). Moisture sources and large-scale dynamics associated with a flash flood event. Geophys Monogr Ser 200, pp.111–126. https://doi.org/10.1029/2012GM001244
McFeeters, S. K. (1996). The use of the Normalized Difference Water Index (NDWI) in the delineation of open water features. International journal of remote sensing. 1, 17(7), pp. 1425-1432.DOI: 10.1080/01431169608948714
Melillo, J. M., Richmond T. C. and Yohe, G. W. (2014). Climate change impacts in the United States: The third National Climate Assessment”. Global Change Research Program: U.S. http://nca2014.globalchange.gov.
Matlik, O. and Post, P. (2008). Synoptic weather types that have caused heavy precipitation in Estonia in the period 1961–2005. Estonian Journal of Engineering. 14(3), pp.195–208.
Viale, M. and Mario, N. (2011). Climatology of Winter Orographic Precipitation over the Subtropical Central Andes and Associated Synoptic and Regional Characteristics, Journal of Hydrometeorology, Vol. 12 Issue 4, pp. 481.
World meteorological organization. (2018).Guidelines on the definition and monitoring of extreme weather and climate events,Accsesedjanuary. https://www.wmo.int
Zhang, Q. G. (2002). The bimodality of 100hPa south asia high and its relationshipto the climate anomaly over east asia in summer; Journal of the MeteorologicalSociety of Japan,Vol. 80,No. 4
Zhang, R. (2001). Relations of water vapor transport from Indian monsoon with that over East Asia and the summer rainfall in china. Advances in Atmospheric Science, VOL. 18, No. 5, pp. 1005-1017.