تعیین محدوده منطقه شهری چندمرکزی مازندران(ساری، آمل، بابل، قائم‌شهر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی -مطالعه موردی

نویسندگان

1 استاد دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

منطقه‌های شهری چندمرکزی، پاسخی برای ایجاد تعادل و رفع کاستی‌های ناشی از مدل تک‌مرکزیتی هستند. در مدل چندمرکزیتی، مراکز با اندازه‌های فضایی و جمعیتی نسبتاً برابر که با فاصلة کمی از هم قرار گرفته‌اند، تشکیل مجموعه‌ای منسجم را می‌دهند و با بهره‌مندی از هم‌افزایی انرژی، فعالیت‌های مکمل همراه با رقابت‌پذیری با یکدیگر دارند. شهرهای ساری، بابل، آمل و قائم‌شهر ازجمله مراکز اصلی استان مازندران می‌باشند؛ در این خصوص، مسألة  اصلی، نبود محدوده دقیق و در پی آن نبود برنامه توسعه فضایی یکپارچه برای این منطقه است، که در نتیجة آن، بسیاری از کاربری‌های کلان در مقیاس منطقه به‌صورت ناهماهنگ و با کیفیت پایین در سطح این مجموعه پراکنده شده‌اند یا اصلا وجود ندارند. همچنین تصمیم‌گیری قاطع و منسجمی در خصوص محیط زیست این منطقه شهری نشده است و هر روزه شاهد ساخت و ساز‌های بی‌رویه و استفاده نادرست از اراضی آن هستیم. در این راستا پژوهش حاضر، به کمک روش تحلیل جریان، مدل جاذبه و همین‌طور محاسبة قدرت پیوند بین شهرهای استان با مراکز اصلی، محدوده‌ای برای منطقه شهری چندمرکزی مازندران ارائه داده است که به واسطة این امر، برنامه‌های منسجم برای این محدوده برنامه‌ریزی گردد و پیشرفت منطقه را به همراه داشته باشد. محدودة نهایی منطقة شهری چندمرکزی مازندران با بررسی شاخص‌های معین‌شده طبق مبانی نظری و اطلاعات به‌دست‌آمده از بخش شناخت، مشخص و نقشه‌ها توسط نرم‌افزار ArcGIS ترسیم و ارائه شده‌ است که این محدوده شامل شهرهای ساری، قائم‌شهر، بابل، آمل، امام‌زاده عبدالله، دابودشت، زرگرمحله، گتاب، امیرکلا، هادی‌شهر، کیاکلا، جویبار، ارطه، پایین هولار و میان‌دورود می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


اطهاری، کمال (۱۳۷۹). تعریف مجموعه‌های شهری و تعیین شاخص‌های آن، مرکز مطالعات شهرسازی و معماری ایران.
رضایی، رحیم؛ اوغلی وسعت، امیر (۱۳89). بررسی حوزه نفوذ کلان‌شهر تهران با روش زمانی و مدل جاذبه(گرانشی). آمایش سرزمین، 3(2): ص 28-5.
زبردست، اسفندیار و شهابی شهمیری، مجتبی (۱۳۹۲). ارائه چارچوبی پژوهشی درباره مناطق کلانشهری چندمرکزی به منظور توسعه نظری و تجربی این مفهوم در کشور. فصلنامه مطالعات برنامهریزی شهری، 3(1): ص 160-143.
زبردست، اسفندیار و شهابی شهمیری، مجتبی (۱۳۹۲). سنجش چندمرکزیتی مجموعه‌های شهری کشور، مطالعه موردی: آمل، بابل، قائم شهر و ساری. فصلنامه پژوهشی مطالعات شهری، 8(3): ص 58-48.
زبردست، اسفندیار و شهابی شهمیری، مجتبی (۱۳۹۳). تحلیل قابلیت توسعه هم افزا در مناطق شهری چندمرکزی مازندران مرکزی. فصلنامه برنامه ریزی منطقه‌ای، 16(4): ص 48-33.
شمسی، لیلا و زیاری، کرامت الله (۱۳۹۶). بررسی و تحلیل قابلیت توسعه‌ی چندمرکزی در مقیاس فرامنطقه‎ای(مطالعه موردی: استان مازندران). مجلّه جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 1(15): ص 169-151.
شیخی، محمد و عظیمی، میترا (۱۳۹۲). بررسی شاخص‎های اقتصادی- اجتماعی و روش‎های تعیین محدوده منطقه شهری تهران و ارائه الگوی مناسب برای آن. فصلنامه برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی, ۵(۱۷): ص 68-39.  
لطفی، صدیقه (۱۳۸۷). ارزیابی تغییر و توزیع سکونتگاه‎های شهری استان مازندران بر اساس قاعده رتبه‎ اندازه، زایش یک مگالاپلیس منطقه‎ای، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، ۲: ص 76-61.
لطفی، صدیقه و شهمیری، مجتبی شهابی (۱۳۹۵). تغییر الگوی شهرنشینی از ساختار شهری تک‌مرکزی سلسله مراتبی به ساختارهای منطقه‎ای شبکه‎ای چندمرکزی. برنامهریزی و آمایش فضا، ۲۰(۱): ص 267-241.
لطفی، صدیقه؛ شهمیری، مجتبی شهابی و امینی، حامد صالحی (۱۳۹۵). تبیین مفهوم منطقه شهری چندمرکزی از منظر تحلیلی و هنجاری. فصلنامه مطالعات برنامهریزی شهری، 10(3): ص 102-79.
لطفی، صدیقه؛ شهمیری، مجتبی شهابی و نیکبخت، الناز (۱۳۹۵). امکان سنجی کاربست رویکرد کلان شهرهای شبکه‎ای چندمرکزی خلاق در منطقه‎ی کلانشهری مازندران مرکزی، جغرافیا و توسعه، ۴۳: ص 18-1.
مهندسین مشاور مازندطرح (1395). طرح آمایش استان مازندران.
مرکز سازمان آمار کشور (1395). سرشماری نفوس و مسکن.
(ESPON), European Observation Network for Territorial Development and Cohesion. (2016). Polycentric Territorial Structures and Territorial Cooperation. ESPON Policy Br, 6: 1-12.
Anderson, N.B ، Bogart, W.T. (2001). The Structure of Sprawl: Identifying and Characterizing Employment Centers in Polycentric Metropolitan Areas. American Journal of Economics and Sociology, 60(1): 147-169.
Aydan, N. (2018). Monocentric or Polycentric?Defining Morphological Structure of NUTS-Regions of Turkey from 2000 to 2016. Geographica Pannonica, 22(1): 1-13.
Batten, D. (1995). Network Cities: Creative Urban Agglomerations for the 21st Century. Urban Studies, 32: 313-327.
Blageanu, A. (2015). Quantifying Polycentric Patterns An Empirical Application On Employment Data Im Moldova Romania. European Journal of Geography, 6(3): 30-41.
Burger, M ، Meijers, E. (2012). Form follows function? linking morphological and functional polycentricity. Urban Studies, 49(5): 1127-1149.
Burger, M.J ،de Goei, B ،van der Laan, L ، Huisman, F.J.M. (2011). Heterogeneous Development of Metropolitan Spatial Structure: Evidence from Commuting Patterns in English and Welsh City-Regions, 1981–2001. Cities, 28: 160-170.
Clark, W.A.V ، Kuijpers-Linde, M. (1994). Commuting in Restructuring Urban Regions. Urban Studies, 31(3): 465-483.
Craig, S.G ، Ng, P.T. (2001). Using Quantile Smoothing Splines to Identify Employment Subcenters in a Multicentric Urban Area. Urban Economics, 49(1): 100-120.
ESPON, 1.1.1. (2004). Potentials for Polycentric Development in Europe. Final Project Report Luxembourg, European Spatial Planning Observatory Network.
(ESPON), European Observation Network for Territorial Development and Cohesion. (2016). Polycentric Territorial Structures and Territorial Cooperation. ESPON Policy Br, 6: 1-12.
Florida, R ،Gulden, T ، Mellander, C. (2008). The rise of the mega-region. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 1: 459-476.
Gaschet, F. (2002). The new intra-urban dynamics: Suburbanisation and functional specialisation in French cities. Regional Science, 81(1): 63-81.
Giuliano, G ، Small, K.A. (1991). Subcenters in the Los Angeles region. Regional Science and Urban Economics, 21(2): 163-182.
Gonzalez, M.C ،Hidalgo, A.R.C ، Barabasi, A. (2008). Understanding Individual Human Mobility Patterns. Nature, 453: 779-782.
Hall, P ، Pain, K. (2006). The Polycentric Metropolis: Learning from Mega-City Regions in Europe. London: Earthscan.
Ikonomou, C. (2011). A microeconomic assessment of greece’s core-periphery imbalances imbalances (1994-2002) confirming krugman’s initial new economic geography model. European Journal of Geography, 2(2): 62-78.
Kloosterman, R.C ، Musterd, S. (2001). The Polycentric Urban Region: Towards a Research Agenda. Urban Studies, 38(4): 623-633.
Kloosterman, R.C ، Lambregts, B. (2001). Clustering of Economic Activities in Polycentric Urban Regions: The Case of the Randstad. Urban Studies, 38(4): 717-732.
Kwon, K ، Seo, M. (2018). Does the Polycentric Urban Region Contribute to Economic Performance? The Case of Korea. Sustainability, 10(4157): 1-10.
Lambooy, J. (1998). Polynucleation and economic development: the Randstad. European planning studies, 6(4): 457-466.
Li, L. ، Loo, B.P.Y. (2016). Railway development and air patronage in China, 1993-2012: Implications for low-carbon transport. Regional Science, 1-16.
Maly, J. (2016). Impact of polycentric urban systems on intra-regional disparities: A Micro-Regional Approach. European Planning Studies, 24(1): 116-138.
McDonald, J.F ، McMillen, D.P. (1990). Employment subcenters and land values in a polycentric urban area: the case of Chicago. Environment and Planning 22(12): 1561-1574.
Meijers, E. (2005). Polycentric Urban Regions and the Quest for Synergy: Is a Network of Cities More than the Sum of the Parts? Urban Studies, 42(4): 765-781.
Meijers, E. (2007). Clones or complements? The division of labour between the main cities of the Randstad, the Flemish diamond and the RheinRuhr area. Regional Studies, 41: 889-900.
Meijers, E. (2007). From central place to network model: theory and evidence of a paradigm change. TijdschriftvoorEconomische en SocialeGeografie, 98: 245-259.
Meijers, E. (2007). Synergy in Polycentric Urban Regions: Complementarity, Organising Capacity and Critical Mass. Delft: Delft University Press. Amsterdam, Netherlands: IOS Press, Netherland, Delf, 192.
Meijers, E ،Hollander, K ، Hoogerbrugge, M. (2013). A Strategic Knowledge And Research Agenda On Polycentric Metropolitan Areas. European metropolitan network institute.
Nelson, G.D ، Rae, A. (2016). An economic geography of the united states: From commutes to megaregions. PLoS ONE, 11.
OECD. (2013). Definition-of-Functional-Urban-Areas-for-the-OECD-metropolitan-database. 1-9.
Ogden, K.W. (1978). The Distribution of Truck Trips and Commodity Flow in Urban Areas: A Gravity Model Analysis. Transp. Res, 12: 131-137.
Parr, J.B. (2007). Spatial Definitions of the City: Four Perspectives. Urban Studies, 44: 381-392.
Ross, C. (2009). Mega-regions: planning for global competitiveness. Washington, D.C: Island Press.
Scott, A.J ،Agnew, J ،Soja, E.W ، Storper, M. (2001). Global City-Regions. Scott, A.J. (Ed) (2001) Global City Regions, Trends, Theory, Policy, Oxford: Oxford University Press, 11-30.
Sykora, L ، Muliček, O. (2009). The Micro-Regional Nature of Functional Urban Areas (FUAs): Lessons from the Analysis of the Czech Urban and Regional System. Urban Research and Practice, 2(3): 287-307.
Vasanen, A. (2012). Functional Polycentricity: Examining Metropolitan Spatial Structure through the Connectivity of Urban Sub-centres. Urban Studies, 49(16): 3627-3644.
Vasanen, A. (2013). Spatial Integration and Functional Balance in Polycentric Urban Systems: A Multi‐ Scalar Approach. Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 104(4): 410-425.
Wang, S ،Liu, Y ،Zhi, W ،Wen, X ، Zhou, W. (2020). Discovering Urban Functional Polycentricity: A Tra_c Flow-Embedded and Topic Modeling-Based Methodology Framework. Sustainability, 12: 1-16.
You, Y. (2017). The Classification Of Urban Systems A Review From Monocentric To Polycentric. Advances in Economics, Business and Management Research, Atlantis press, 42: 1-4.
Zhong, C ،Arisona, S.M ،Huang, X ،Batty, M ، Schmitt, G. (2014). Detecting the Dynamics of Urban Structure through Spatial Network Analysis. Int. J. Geogr. Inf. Sci, 28: 2178-2199.