تحلیل فضایی و مکانیابی خانه‌های سالمندان با استفاده از GIS نمونه موردی: شهر تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه معماری دانشکده معماری و هنر دانشگاه گیلان

2 دانشیار گروه معماری دانشکده معماری و هنر دانشگاه گیلان

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان آذربایجان شرقی

4 دانشیار دانشکده بهداشت، تبریز

چکیده

چکیده
آمار‌های ارائه شده از سرشماری نفوس و مسکن سال 1395، بیانگر افزایش روز ‌افزون قشر سالخورده در پروسه 40 سال آینده کشور می‌باشد با توجه به آمارهای ارائه شده، تعداد معدودای از خانه‌‌های سالمندان موجود در سطح شهر تبریز جوابگوی سیل عظیم سالخوردگان خواهد بود. این پژوهش با هدف تعیین مکانهای مناسب‌ به منظوراستقرار مراکز اقامتی سالمندان در شهر تبریز انجام شده است. در این راستا از سامانه اطلاعات مکانیGIS استفاده شده است. این مقاله به دو مرحله دسته بندی شده است. در مرحله ی اول، نخست، با بررسی و ارزیابی فاکتور‌های مورد نیاز در مکان‌‌یابی خانه سالمندان، ریز متغییرهای موثر در پارامتر‌های مربوطه (ظرفیت، مطلوبیت و سازگاری) استخراج و کلاسبندی شده است. در مرحله بعد فاکتور‌های مورد نظر در پارامتر سازگاری، با به کار گیری ابزار پرسشنامه در میان متخصصین حوزه برنامه‌‌ریزی شهری و مکانیابی توزیع و پس از جمع‌بندی، با آزمون کروسکال-والیس در محیط نرم افزار SPSS وزن‌دهی و رتبه‌بندی شده است. فاکتورهای مطلوبیت و ظرفیت با روش AHP وزن‌دهی شده و وزنهای حاصل، با به کار‌گیری نقشه‌‌های پایه شهر تبریز، اعمال گشته است. در مرحله‌ی نهایی لایه‌های وزن‌دهی شده در محیط ArcGIS همپوشانی شده و در دو سناریو مجزا کلاسبندی مجدد (Reclassification) انجام گردیده و مناسب ‌ترین مکان‌ها در دو سناریو در سطح شهر تبریز تعیین گردیده است. یافته‌های این تحقیق می‌تواند به ایجاد و گسترش برنامه‌ریزی منطقه‌ای در استقرار و توسعه‌ی مناطق اقامتی سالمندان در شهر تبریز کمک نماید.

واژه‌گان کلیدی: مکانیابی، معیارهای مکانیابی، سلسله مراتب AHP ، خانه‌ی سالمندان، GIS

کلیدواژه‌ها


آراسته، مجتبی. عزیزی، محمدمهدی (1390). مکانیابی مجموعه‌های مسکونی پایدار با استفاده از فرایند تحلیل شبکه های ANP در بافت مرکزی شهر یزد، فصلنامه آرمانشهر، 5(18):  ص 347-333.
الماس پور، فرهاد (1379). کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل شبکه در مکانیابی داروخانه ها، منطقه مورد مطالعه: منطقه 6 تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس تهران، صفحه 218.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایران (1386). راهنمای مطالعات شبکة معابر روستایی. چاپ اول، تهران: انتشارات شریف.
پور محمدی، محمدرضا (1387). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، تهران: سمت.
خان احمدی، مرضیه. عربی، مهدی. وفایی نژاد، علیرضا. رضانیان، هانی (1393). مکانیابی ایستگاه‌های آتش نشانی با استفاده از تلفیق منطق Fuzzy و AHPدر محیط GIS مطالعات موردی: ناحیه 1 منطقه 10 تهران، مجله اطلاعات جغرافیایی(سپهر)،  23(89): ص 98-88.
زنده دل، حسین (1373). مطالعات و برنامه‌ریزی گردشگری در آذربایجان شرقی، جلد اول، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان آذربایجان شرقی.
زنگی آبادی، محمدی، جمال.، صفایی، هماییون،. قائدر حمتی، صفر (1387). تحلیل شاخص‌های آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله، نمونه موردی: مساکن شهر اصفهان، مجله جغرافیا و توسعه، 12(3): ص79-61.
زیاری، کرامت الله (1386). برنامه‌ریزی کاربری ارازی شهری، یزد: دانشگاه یزد.
سلیمی، مهدی، سلطان حسینی، محمد (1391). مکانگزینی اماکن ورزشی با باستفاده از مدل‌های پیوسته و گسسته فضایی مبتنی بر ترکیب دو مدل AHP, TOPSIS نشریه مطالعات مدیریت ورزشی، شماره 13، بهار.
سعید نیا، احمد (1382). کتاب سبز(کاربری زمین شهری)، سازمان شهرداری کشور.
عزیزی، منصور (1383). کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در مکانیابی، توزیع فضایی و تحلیل شبکه مراکز بهداشتی و درمانی، نمونه موردی: شهر مهاباد، پایانامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز.
فرج زاده اصل، منوچهر (1384). سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامه ریزی توریسم، تهران: سمت.
قاضی زاده، بهرام (1372). اصول و معیارهای طراحی فضاهای آموزشی و پرورشی، سازمان نوسازی مدارس کشور.
قنبری، ابولفضل (1398). تحلیل و بررسی شاخص‌های شهر مطلوب سالمند. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 1(7): بهار، ص 81-61.
مرکز آمار ایران (1395).  شناسنامه آبادی های کشور، شهرستان رشت در سال‌ 1395، تهران: مرکز آمار ایران.
مشکور، محمد جواد (1349). نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت شناسی آن، تهران.
مهندسین مشاور آمایش سفیدرود گیلان (1394). طرح هادی روستای نوده، شهرستان رودبار، رشت: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان.
Hare, Timothy S. Barcus, Holly R (2007).”Geographical accessibility and Kentuky ’s heart-related hospital services”, Applied Geography, 27(3-4): 181-205.
Kao, J. Lin, H (1996). Multifactor Spatial analysis for landfill siting. Journal of Environmental Engineering, 122(10): 902-908.
Lotfi, S. Koohsari, M (2009). Analyzing accessibility dimension of urban quality of life: Where urban designers face duality between subjective and objective reading of place, Journal of social indictors research, 94(2): 417-435.
Mirfallah, Nasiri, seiied nematollah (2007). Demographic features Aging Population and Related indicators in Iran, selected statistical materials, Year 81, number 2.
Perry,Baker, Gesle, Wil (2000). "Physical access to primary health care in Andean Bolivia", Social Science & Medicine, 50(9): 1177-1188.
Saeed-nia, A (1998). Urban Land Use. Tehran: Center of urban Studies& Planning in Iran s Ministry of Interior.
Smart Growth Network (2010). Affordable Housing and Smart Growth: Making the Connection. Washington D.C,: National Neighborhood Coalition.
Soltani, F (2004). Location of education centers whit GIS, case of study: Sorkhe Lizeh Town, Iran (Master of Science Dissertation, University of Tehran, 2004).
WHO (2007). Ageing and Life Course, Family and Community Health, Global Age-Friendly Cites: A Guide, Printed in France.