مؤلفه‌های کالبدی خانه‌های تاریخی رشت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

2 دانشیار، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

3 استادیار، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.

10.22124/gscaj.2025.28720.1328

چکیده

ساخت و سازهای امروزی، به بناهای تاریخی نه به‌عنوان قوت و کانون در بافت‌های شهری که به‌عنوان مانعی برای رشد فیزیکی شهرها دیده می‌نگرند. این اندیشه و نگرش موجب از بین رفتن بناهای ارزشمند گذشته و دگرگون شدن بافت‌های تاریخی شهر می‌گردد. شناخت و مطالعه بناهای تاریخی می‌تواند در کنار شناسایی ویژگی‌ها و الگوهای این معماری، فرصتی برای معرفی ارزش‌های معماری گذشته فراهم نماید و بهره‌گیری از مؤلفه‌های قابل استفاده از آن در طراحی بناهای معاصر می‌تواند منجر به پیوستگی و هماهنگی کالبد شهر و معماری گردد. خانه به‌عنوان اولین و مهم‌ترین کاربری شهری جایگاه مهمی در بناهای تاریخی دارد. این پژوهش به دنبال شناسایی مؤلفه‌های کالبدی خانه‌های تاریخی در شهر رشت است. در این راستا در بخش اول پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی مفاهیم پژوهش مانند مؤلفه‌های کالبدی در بناهای معماری و خانه‌های تاریخی تبیین می‌گردد. در بخش دوم پژوهش مؤلفه‌ها و عناصر معرفی شده در بخش اول در خانه‌های تاریخی شهر رشت به‌عنوان نمونه موردی مطالعه و بررسی می‌شوند. یافته‌های پژوهش نشان داد که خانه‌های تاریخی رشت دارای مؤلفه‌های کالبدی مشخص در فرم کلی و موقعیت قرارگیری در محیط (بافت و سایت) هستند. عناصر نما مانند ورودی، جداره‌ و بازشو در خانه‌های تاریخی مطالعه شده به صورت‌های مختلف و کارکردهای گوناگون ظهور می‌یابند. ایوان در خانه‌های تاریخی رشت نقشی فراتر از یک مؤلفه کالبدی در ایجاد فضاهای نیمه‌باز و همچنین کارکردهای متفاوت عملکردی و اقلیمی داشته و به‌عنوان یک کیفیت بصری در شکل‌گیری تناسبات و نظم‌دهی سایر عناصر نما تأثیرگذار است. موارد اشاره شده در کنار تنوع سطوح و مؤلفه‌های کالبدی جداره و آرایه‌های تزئیناتی، غنای بصری در نمای خانه‌های تاریخی رشت را ایجاد کرده است.

تازه های تحقیق

  • بررسی کالبدی خانه‌های تاریخی رشت به صورت موردی و همچنین بررسی عناصر معماری برای مقایسه و تلفیق یافته‌ها برای نتیجه‌گیری
  • ساختاری برای شناسایی مؤلفه‌های کالبدی خانه‌های تاریخی برای استفاده در طراحی

کلیدواژه‌ها

موضوعات


حسن­پور لمر، سعید. (1393). گونه شناسی خانه های سنتی شهرستان تالش نمونه موردی: روستای خاله سرا. مسکن و محیط روستا، 33(147)، 117–131. http://jhre.ir/article-1-594-fa.html
خاکپور، مژگان.، انصاری، مجتبی.، و طاهرنیان، علی. (1389). گونه شناسی خانه های بافت قدیم شهر رشت. هنرهای زیبا، 41، 29–42.
خاکپور، مژگان.، و شیخ مهدی، علی. (1390). بررسی تاثیر فرهنگ و تغییرات اجتماعی بر مسکن روستایی گیلان. مدیریت شهری، 9(27)، 229–245.
خاکپور، مژگان.، و عشقی صنعتی، حسام. (1393). بررسی اثرگذاری عوامل اجتماعی و فرهنگی بر بافت کالبدی روستاهای گیلان. مسکن و محیط روستا، 148، 3–20.
رستم‌پیشه، مریم.، نصیرسلامی، سیدمحمدرضا.، و تیزقلم‌ زنوزی، سعید. (1398). ارزیابی و تحلیل تطبیقی ساختار کالبدی اقامتگاه های بوم‌گردی (موردمطالعه: اقامتگاه های بوم گردی تلارخانه بردبار و دیلمای گشت؛ استان گیلان). نشریه علمی پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی، 6(2)، 111–132.
سازمان نظام مهندسی ساختمان استان گیلان (GCEO). (1398). نظارت و اجرای احداث اقامتگاه‌های بوم‌گردی گیلان.
طاهباز، منصوره.، و جلیلیان، شهربانو. (1390). شاخصه های همسازی با اقلیم در مسکن روستایی استان گیلان. مسکن و محیط روستا، 30(135)، 23–42. http://jhre.ir/article-1-202-fa.html
قربانی نیا، انسیه. (1392). بررسی ساختار معماری و عملکرد زیست محیطی مساکن بومی پایدار لاهیجان. هویت شهر، 7(16)، 39–50.
گرجی مهلبانی، یوسف.، و دانشور، کیمیا. (1389). تأثیر اقلیم بر شکل ‌ گیری عناصر معماری سنتی گیلان. آرمانشهر، 4، 135–145.
گرجی مهلبانی، یوسف.، و یاران، علی. (1389). راهکارهای معماری پایدار گیلان بهمراه قیاس با معماری ژاپن. هنرهای زیبا، 41، 43–54.
مهدی نژاد، جمال‌الدین.، صادقی حبیب آباد، علی.، و مسلم، حمید. (2018). معیارهای طراحی فضاهای آموزشی با تاکید بر قابلیت‌های محیطی موثر بر ذهن و رفتار دانش‌آموزان. آموزش پژوهی، 3(12)، 111–140. https://researchbt.cfu.ac.ir/article_642.html
مهرابیان، ساهره.، مجدی، شیما.، و فرازجو، فروغ. (1394). مقایسه تطبیقی تناسبات فضای پر و خالی در معماری خانه های بومی مناطق جلگه ای و کوهستانی در شرق گیلان. کنفرانس ملی معماری، شهرسازی، عمران و محیط زیست.
وحدت‌طلب، مسعود.، یاران، علی.، و محمدی خوش‌بین، حامد. (1399). ارزیابی ترجیحات بصری در نماهای مسکونی، مورد مطالعاتی: دوازده خانه تاریخی تبریز. آرمانشهر، 13(32)، 175–188. https://doi.org/10.22034/AAUD.2019.150473.1692
یاران، علی.، و محمدی خوش‌بین، حامد. (1398). راهکارهای توسعۀ مسکن در شهرهای کوچک مطالعه موردی: شهر خمام در استان گیلان. باغ نظر، 16(78)، 15–26. https://doi.org/10.22034/bagh.2019.159599.3884
یاران، علی.، و مهرانفر، ارس. (1394). تطابق شاخصه های مسکن بومی گیلان با معماری مدرن غرب. آرمانشهر، 15، 169–179.
یاران، علی.، وحدت‌طلب، مسعود.، و محمدی خوش‌بین، حامد. (1398). ترجیحات زیبایی‌شناختی پُروخالی در جداره‌های با الگوی معماری سنتی (مطالعه موردی: خانه‌های تاریخی تبریز). معماری و شهرسازی ایران، 10(17)، 61–77. https://doi.org/10.30475/ISAU.2019.90965
Devlin, K., & Nasar, J. L. (1989). The beauty and the beast: Some preliminary comparisons of ‘high’ versus ‘popular’ residential architecture and public versus architect judgments of same. Journal of Environmental Psychology, 9(4), 333–344. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(89)80013-1
Karbalaee, F. (2011). Human and Architectural Settlements : A Case Study of Gilan , Iran. The Asian Conference on Arts and Humanities Official Conference Proceedings, 381–389.
Wilson, M. A., & Canter, D. V. (1990). The Development of Central Concepts during Professional Education: An Example of a Multivariate Model of the Concept of Architectural Style. Applied Psychology, 39(4), 431–455. https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.1990.tb01065.x