بازتاب بحران آب در حوضه آبریز قزل اوزن بر آینده استان گیلان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 دانش آموخته دکتری جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

3 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

10.22124/gscaj.2025.27899.1311

چکیده

 پایداری زیست و زیستگاه و ماندگاری زیستمندان در مفهوم کلان خود در خشکی‌ها کاملاً وابسته به منابع محدود آب شیرین است. این در حالی است که برخاسته از درهم‏تنیدگی و هم‏افزایی یک رشته مسائل محلی و جهانی، دسترسی به منابع آب کاهش یافته است. از این‌رو، تداوم این وضعیت؛ امنیت، توسعه، رفاه و کارکرد اکوسیستم‏های جغرافیایی را درگیر چالش‌های جدی کرده است. موقعیت خشک جغرافیایی ایران به همراه افزایش مصرف منابع محدود آب، کشور را درگیر بحران آب کرده است. این در حالی است که بازتاب این وضعیت در مناطق مختلف، متفاوت است. مقاله حاضر بازتاب بحران آب حوضه قزل اوزن بر امنیت آب فراروی استان گیلان را بررسی می‌کند. استانی که بخش عمده امنیت آب و اقتصاد آن به این رود وابسته است. داده‌های مورد نیاز پژوهش با روش کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری و با بهره‌گیری از نرم افزارهای Micmac و Scenario Wizard بررسی و مطالعه شده است. پژوهش آمیخته(کیفی- کمی) پیش‌رو، از نظر هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش شامل متخصصان دانشگاهی و اجراییِ درگیر با مساله پژوهش است که با روش گلوله برفی 40 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. در این میان، متغیرهای ساخت بی‌رویه سد در بالادست رود، کندن چاه‌های غیر مجاز در پیرامون رودخانه، استفاده نکردن از بذرهای اصلاح شده با نیاز آبی کمتر، تغییر الگوی بارش و تغییرات اقلیمی، رعایت نشدن حقابه زیست محیطی و تهدیدات برخاسته از به‎کارگیری غیر اصولی سم و کود به‌عنوان متغیرهای کلیدی انتخاب شدند. در راستای متغیرهای کلیدی و حالت‌های احتمالی ممکن، خروجی نرم افزار Scenario Wizard در قالب سناریوهای قوی و محتمل، نشان دادند که از 21 وضعیت حاکم بر صفحه سناریو، وضعیت‌هایی که سناریوهای فراروی بحران آب قزل اوزن را بر امنیت آب استان گیلان در آستانه بحران بیان می‌کنند، بیشترین وضعیت‌های احتمالی ممکن را در بر می‌گیرند و 38/095 درصد از وضعیتهای حاکم بر صفحه سناریو را به خود اختصاص دادند. بنابراین، تأثیر بحران آب بر امنیت آب فراروی استان در آستانه بحران نمود یافت. پیش‏‌بینی آینده تحولات پیونددار با این وضعیت از دید آیندهپژوهی نیازمند پرداختن به سیاست‌های مدیریتی و اقتصادی دولت و رویکرد کارگزاران ملی- محلی در مدیریت بهینه منابع آب و کنترل بازتابِ عوامل کلیدی است.

تازه های تحقیق

  • عوامل طبیعی و انسانی (مدیریت منابع آبی) دو عامل مهم در ایجاد تنش و بحران آبی در استان گیلان به شمار می­روند.
  • سد سفیدرود نقش بسیار تأثیرگذار و مهمی در توسعه پایدار استان گیلان دارد.
  • محیط زیست طبیعی و زیستگاه­های متنوع گیاهی و جانوری استان گیلان در معرض تهدید ناشی از بحران آبی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امامقلی، زهرا؛یاسی، مهدی.( 1398). اثر بخشی تغییر پذیری‌های هندسی رودخانه بر کیفیت جریان آب. نشریه هیدرولیک، 14(4)، صص 1-17.
ایل بیگی، مهدی؛ مجور، رضا. (1398). بررسی عوامل موثر بر شوری آب رودخانه قزل اوزن. محیط زیست و مهندسی، 5(2). 136- 125.
آفتابی، زکیه؛ کاویانی راد، مراد؛ کاردان مقدم، حمید. ( 1402). تبیین سناریوهای فراروی مناسبات هیدروپلیتیک رودخانه‌های مرزی ایران و عراق. مدیریت آب و آبیاری، 13(2)، 507- 487.
آقاجانی، محبوبه؛ مصطفی زاده فرد، بهروز؛ نوابیان، مریم.(1395). بررسی آب مجازی درون حوزه‌ای در حوضه آبریز سفید رود. آب و خاک، صص47(3). 579- 569.
بطحائی، سمیه؛ چیذری، محمد و صدیقی، حسین. (1403). تابع ممیزی عوامل تعیین کننده تاب آوری کشاورزان در برابر تغییر اقلیم(مورد مطالعه کشاورزان حوضه آبریز رودخانه قزل اوزن، استان زنجان). تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزان ایران، 55(1)، صص 112-95.
جعفری، غلامحسن و بختیاری، فاطمه. (1395). بررسی هیدروژئونروئیک حوضه آبی قزل اوزن. جغرافیا و توسعه، 14(45)، صص 242- 221.
جعفری، غلامحسن؛ عباسی، مهدی.(1397). بررسی نقش لیتولوژی و تکتونیک در روندهای توپوگرافی پادگانه‌های رودخانه قزل اوزن. هیدروژئومورفولوژی، 14(1)، صص 1-22.
حسینخانی، حسین؛ موسوی، میررضا؛ نجیب، مرتضی؛ حسینی برزی، محبوبه. (1390). هیدروژئوشیمی منابع آب سطحی حوضه آبریز سد شهریار(استور) میانه (آذربایجان شرقی)، فصلنامه زمین شناسی کاربردی، 3(7)، صص199 -212.
خانی پور، محمد جواد. (1402)، ذخیره آب سد سفید رود… خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، 23 فروردین، کد خبر 85080128، به آدرس: https://www.irna.ir/news/.
خوش نظر، علی؛ نصرآبادی، تورج.(1391). تحلیل کیفی رودخانه قزل اوزن در حوضه آذربایجان شرقی به کمک شاخص کیفی آب. اکوبیولوژی تالاب، 4(14)، صص 19 تا 29.
رضایی مقدم، محمد حسین؛ ثروتی، محمدرضا؛ اصغری، صیاد.(1391). بررسی تغییرات شکل هندسی رودخانه قزل اوزن با تاکید بر عوامل ژئومورفولوژیک و زمین شناسی. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 33(64). صص 1-14.
قدرتی ، علیرضا.(1397). باران  نقش بارش و عوامل اقلیمی در تامین منابع آب استان گیلان. هفتمین همایش ملی سامانه های سطوح آبگیر باران. تهران: پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری.
کاوسی کلاشمی، محمد؛ پیکانی ماچیانی، علیرضا.(1394). ارزیابی اثرات اقتصادی کاهش آورد رودخانه سفید رود بر کشاورزی در استان گیلان. تحقیقات اقتصادکشاورزی، 7(24). صص 48-25.
کاویانی، مراد.(1398). هیدروپلیتیک سویه­ها و رویکردها. تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ماکان رودباری موسوی، حمید؛ امیری، ابراهیم؛ جالاسبی، حسین.(1396). بررسی و برآورد رسوبگذاری رودخانه قزل اوزن در مخزن سفید رود. تحقیقات منابع آب ایران.13(3). صص 116-181.
 ‏ Aggestam, K., & Sundell-Eklund, A. (2014). Situating water in peacebuilding: revisiting the Middle East peace process. Water International39(1), pp: 10-22. ‏
Asif, Z., Chen, Z., Sadiq, R., & Zhu, Y. (2023). Climate Change Impacts on Water Resources and Sustainable Water Management Strategies in North America. Water Resources Management, 37(6), pp: 2771-2786.‏
Azis, A. A., Alfarizi, M. F. (2023). Europe’s Water Crisis: From Overshadowed Too Potentially Catastrophic European. Journal of Development Studies, 3(3), pp7-16. ‏
Dadson, S., Hall, J. W., Garrick, D., Sadoff, C., Grey, D., & Whittington, D. (2017). Water security, risk, and economic growth: Insights from a dynamical systems model. Water Resources Research53(8), 6425-6438.
Dinar, S. (2002). Water, security, conflict, and cooperation. Sais Review22(2), pp: 229-253. ‏
El-Nashar, W., & Elyamany, A. (2023). Win–win Strategies for Transboundary Water Management During the GERD Operating Stage. Water Resources Management37(2), pp 915-936. ‏
Finotti, A. R., Finkler, R., Susin, N., & Schneider, V. E. (2015). Use of water quality index as a tool for urban water resources management. International Journal of Sustainable Development and Planning, 10(6), pp 781-794. ‏
Gallagher, C., Fenton, H. (2022). From Amazon Floods and Australian Wildfires to Human Spills and Explosions: What Disasters Mean to Wildlife. In Wildlife Population Health Cham: Springer International Publishing, 1(1): ‏ pp. 129-143.
Gerlak, A. K., House-Peters, L., Varady, R. G., Albrecht, T., Zúñiga-Terán, A., de Grenade, R. R., ... & Scott, C. A. (2018). Water security: A review of place-based research. Environmental science & policy82(1), pp: 79-89.
James, L. A. (2009). Integrating Water-Quality into a Water Resources Research Agenda. Journal of Contemporary Water Research & Education, 142(1), pp: 10-15
Janjua, S., An-Vo, D. A., Reardon-Smith, K., & Mushtaq, S. (2024). Resolving water security conflicts in agriculture by a cooperative Nash bargaining approach. Agricultural Water Management306, 109205. ‏
Jury, W. A, & Vaux Jr, H. J. (2007). The emerging global water crisis: managing scarcity and conflict between water users. Advances in agronomy, 95(1), pp: 1-76.
Khan, I., Hou, F., & Le, H. P. (2021). The impact of natural resources, energy consumption, and population growth on environmental quality: Fresh evidence from the United States of America. Science of the Total Environment754, 142222.
Kontic, I., Biljeskovic, J. (2010). Greening the marketing mix: A case study of the Rockwool Group. ‏ pp 28-35.
Korteling, B., Dessai, S., & Kapelan, Z. (2013). Using information-gap decision theory for water resources planning under severe uncertainty. Water resources management27(1), pp: 1149-1172. ‏
Liu, C., Yang, C., Yang, Q., & Wang, J. (2021). Spatiotemporal drought analysis by the standardized precipitation index (SPI) and standardized precipitation evapotranspiration index (SPEI) in Sichuan Province, China. Scientific Reports11(1), 1280.
Madani, K. (2014). Water management in Iran: what is causing the looming crisis? Journal of environmental studies and sciences4, 315-328. ‏Kazemi, m., bozorg- haddad, o., fallah mehdipour, e., & chu, x. (2022). Optimal water resources allocation in transboundary river basin according to hydro political consideration. Environment. development and sustainability, 24(2), pp:1188-1206
McCaffrey, S. C. (1999). Water, water everywhere, but too few drops to drink: the coming fresh water crisis and international environmental law. Denv. J. Int'l L. & Pol'y, pp 28, 325. ‏
Mehdipour, S., Nakhaee, N., Khankeh, H., & Haghdoost, A. A. (2022). Impacts of drought on health: a qualitative case study from Iran. International Journal of Disaster Risk Reduction76, 103007. ‏
Meride, Y., & Ayenew, B. (2016). Drinking water quality assessment and its effects on residents' health in Wondo genet campus, Ethiopia. Environmental Systems Research, 5(1), pp 1-7. ‏
Misaghi, F., Delgosha, F., Razzaghmanesh, M., Myers, B. (2017). Introducing a water quality index for assessing water for irrigation purposes: A case study of the Ghezel Ozan River. Science of the Total Environment, 589, pp:107-116. ‏
Mishra, B. K., Kumar, P., Saraswat, C., Chakraborty, S., & Gautam, A. (2021). Water security in a changing environment: Concept, challenges and solutions. Water, 13(4), pp: 490. ‏
Moe, C. L., Rheingans, R. D. (2006). Global challenges in water, sanitation and health. Journal of water and health, 4(S1), pp: 41-57. ‏
Mohammadi, S., Karimi, S., Mohammadi, A. A., Moghanlo, S., Alavinejad, M., Saleh, H. N., ... & Kisi, O. (2023). Prediction of climate change on surface water using NARX neural network model: a case study on Ghezel Ozan River, Northwest, Iran. Desalination and Water Treatment304(1), pp:112-128.
Moorthy, R., & Bibi, S. (2023). Water Security and Cross-Border Water Management in the Kabul River Basin. Sustainability15(1), 792.
Nguyen, T. P. L., Virdis, S. G., & Vu, T. B. (2023). “Matter of climate change” or “Matter of rapid urbanization”? Young people's concerns for the present and future urban water resources in Ho Chi Minh City metropolitan area, Vietnam. Applied Geography153, 102906. ‏
Riveraine S. Walters, Erin S. Kenzie, Alexander E. Metzger, William Jesse Baltutis, Kakali B. Chakrabarti, Shana Lee Hirsch and Bethany K. (2019). Laursen Ecology and Society, 24(2), pp: 1-22.
Saemian, P., Tourian, M. J., AghaKouchak, A., Madani, K., & Sneeuw, N. (2022). How much water did Iran lose over the last two decades? Journal of Hydrology: Regional Studies41, 101095
Sari, C. F. K. (2022). study quality of water a river ayai at ayawit down town, district meyah–regency of tambrauw in the provinces of west papua. jurutera-Jurnal Umum Teknik Terapan, 9(01), pp 1-6.‏
Sattari, M. T., Joudi, A. R., Kusiak, A. (2016). Estimation of water quality parameters with data‐driven model. JournalAmerican Water Works Association, 108(4), E232-E239. ‏
Sneha Sanjay Bhalvankar, S. M. (2019) Bhosale Assessment of Quality of Water Resources in Radhanagari .298.
Udmale, P., Ishidaira, H., Thapa, B. R., & Shakya, N. M. (2016). The status of domestic water demand: supply deficit in the Kathmandu Valley, Nepal. Water8(5), 196. ‏
WWAP (2023).  https://www.unesco.org.
Water, U. N. (2021). Progress on change in water-use efficiency: Global status and acceleration needs for SDG indicator 6.4. 1, 2021. Food & Agriculture Org.‏
World Bank. (2017). Beyond Scarcity: Water Security in the Middle East and North Africa. The World Bank.
Yasmeen, K., Yasmin, K., & Adnan, M. (2024). Traits impacting water crisis management. Discover Water.
Yasmeen, K., Yasmin, K., & Adnan, M. (2024). Traits impacting water crisis management. Discover Water.
Yıldız, D. (2015). New international security paradigm related to water and environmental security. World Scientific News19(1), pp:97-111.
Young, S. L., Frongillo, E. A., Jamaluddine, Z., Melgar-Quiñonez, H., Pérez-Escamilla, R., Ringler, C., & Rosinger, A. Y. (2021). Perspective: the importance of water security for ensuring food security, good nutrition, and well-being. Advances in nutrition12(4), pp:1058-1073.
Zakeri, M. A., Mirnia, S. K., & Moradi, H. (2022). Assessment of water security in the large watersheds of Iran. Environmental Science & Policy, 127(1), pp: 31-37.