ارزیابی فضایی شاخص‌های محیطی زیست‌پذیری در پهنه‌های ساحلی با رویکرد برنامه‌ریزی منطقه‌ای ( مطالعه موردی: استان بوشهر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی -مطالعه موردی

نویسندگان

1 استادیار، گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22124/gscaj.2025.27479.1299

چکیده

مناطق ساحلی به علت تمرکز فعالیتی و پویایی اقتصادی، یکی از سکونت‌گاه­های مهم کشورهای مجاور دریا بوده­اند؛ به‌طوری که در اغلب موارد، جمعیتی زیاد با تراکمی بالا در این پهنه‌ها حضور داشته­اند. و همواره زندگی ساکنان در این مناطق متأثر از شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست­محیطی بوده است. بنابراین، هدف ما در این پژوهش، ارزیابی فضایی شاخص‌های محیطی زیست­پذیری پهنه­های ساحلی استان بوشهر با رویکرد برنامه­ریزی منطقه­ای می‌باشد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی (از نوع توسعه­ای راهبردی)، و از نظر ماهیت و روش، از نوع تحقیقات توصیفیتحلیلی و به لحاظ رویکرد پژوهش، استقرایی است. جهت یافتن پاسخ سوال پژوهش از 11 شاخص شامل: دما، شیب، فاصله از راه، میزان بارش، فصله از مسیل، کاربری اراضی، فاصله از کانون زمین لغزش، فاصله از گسل، ارتفاع، فاصله از ساحل، فاصله از شهر از منظر توسعه پایدار و روش AHP و نرم‌افزار Arc Gis استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بطور کلی هر چه به طرف خط ساحلی نزدیک‌تر می‌شویم از شرایط زیستی محدوده کاسته می‌شود که از دلایل مهم این وضعیت می‌توان عواملی نظیر شیب نامناسب، دما و رطوبت زیاد، بارش کم، وجود تالاب، تپه‌های شن، ماسه و صخره، دریاچه نمک و نمکزار و... اشاره نمود که شرایط زیست را دچار مشکل کرده است. از طرفی دیگر تمرکز پهنه‌های دارای وضعیت زیست‌پذیری مطلوب و مناسب بیشتر در جنوب شرق محدوده است که از عمده دلایل آن شرایط اقلیمی (دما و بارش) مناسب، ارتفاع و شیب بهتر، وجود پوشش گیاهی، جنگلی و شرایط مناسب برای کشاورزی می‌باشد.

تازه های تحقیق

  • هر چه به طرف خط ساحلی نزدیک‌تر می‌شویم از شرایط زیستی محدوده کاسته می‌شود.
  • تمرکز پهنه‌های دارای وضعیت زیست‌پذیری مطلوب و مناسب بیشتر در جنوب شرق محدوده است.
  • جهت یافتن پاسخ سوال پژوهش از 11 شاخص شامل: دما، شیب، فاصله از راه، میزان بارش، فصله از مسیل، کاربری اراضی، فاصله از کانون زمین لغزش، فاصله از گسل، ارتفاع، فاصله از ساحل و فاصله از شهر استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آریان کیا، مصطفی و شیرازی ایرائی، شقایق. (1403). تحلیل فضایی وضعیت زیست پذیری مناطق سه‌گانه شهر گرگان بر اساس شاخص کالبدی-فضایی. توسعه پایدار شهری، 5(15) 40-21.
ابی­زاده، سامان. (1402). تحلیلی بر پیشران‌های کلیدی تاب­آوری در شهرهای ساحلی، برنامه­ریزی و توسعه محیط شهری، انتشار آنلاین 31 شهریور 1402. https://doi.org/10.30495/juepd.2023.1995498.1251
ایلانلو، مریم و ادیبی، بهناز. (1399). سنجش و ارزیابی کیفیت ذهنی زندگی در شهرهای ساحلی مطالعه موردی: بندرامام خمینی. مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، 1(1)، 112-89.
امانپور، سعید؛ حسینی سیاه گلی، مهناز و آذر برزین، نیلوفر. (1401). ارزیابی مکان‌یابی مسکن مهر با تأکید بر بعد محیطی(نمونه موردی: مسکن مهر شهر ایذه. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9 (3)، 120-103.
پورکیانی، مسعود؛ صالحی، اعظم؛ محمدباقری، مهدی و سلاجقه، سنجر. (1403). تحلیل جایگاه مولفه­های مؤثر بر برندسازی شهری مورد مطالعه: شهر بوشهر. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 24(73)، 73-47.
پیشگاه­هادیان، حمید؛ کایدنژاد، رضا؛ بلندیان، غلامحسین و درویش­پور، حجت­الله. (1399). تحلیلی بر جایگاه توسعه منطقه­ای در سیاست­های کلان جمهوری اسلامی ایران. مطالعات راهبردی بسیج، 23(88) 5-41.
حسینی، سیدمصطفی؛ رهنما، محمدرحیم؛ قنبری، محمد و محمدیحمیدی، سمیه. (1398). ارزیابی و سنجش زیست‌پذیری شهری در کلان‌شهر اهواز. شهر پایدار، 2(2)، 17-1.
حسینی، علی؛ زراعی، بهادر؛ احمدی، سیدعباس و رستمی، رسول. (1400). تبیین توسعه منطقه­ای با تأکید بر اشتغال در حوزه اقتصاد دریا، مورد مطالعه: استان بوشهر. آمایش جغرافیایی فضا، 11(39)، 152-129.
خطیبی، علی؛ امیری، محمد و فقیهی، مهدی. (1402). بررسی و تحلیل اراضی جهت توسعه­ی­ فیزیکی شهرهای ساحلی برمبنای معیارهای ژئوتکنیکی مطالعه موردی: شهر بندرعباس. مهندسی عمران امرکبیر، 55(6)، 1284-1263.
دهقانیان، مجید؛ زراعی، بهادر و نجفی، محمدجواد. (1400). تبیین فرصت­ها و تنگناهای توسعه امنیت پایدار در نواحی مرزی مطالعه موردی: استان بوشهر. مدیریت و پژوهش­های دفاعی، 20(92)، 65-33.
رازجویان، مهدی؛ متولی، صدرالدین و جانباز قبادی، غلامرضا. (1399). ساماندهی کاربری­های اراضی ساحلی به منظور توسعه گردشگری شهری مطالعه موردی: شهر سرخ رود. فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 20(57)، 145-125.
راعی، مسعود؛ مهرنام، ولی­اله و آرش­پور، علیرضا. (1401). سرمایه­گذاری خارجی و توسعه پایدار در سواحل مکران از نگاه فقه و حقوق با تأکید بر ظرفیت­ها و چالش­ها. فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، 4(4)، 246-227.
رجبی، سمیه و غفاری، سعید. (1400). شناسایی موضوع تولیدات علمی حوزه مناطق ساحلی با استفاده از رویکرد علم­سنجی. فصلنامه مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، 2(1)، 114-103.
رفیعیان، مجتبی و گاهچی، گل کو. (1400). شناسایی و اولویت بندی شاخص­های کیفیت محیطی در پهنه­های ساحلی. مطالعات شهری، 10(38)، 3-16.
رنجبر، زینت؛ شکری ­فیروزجاه، پری و جانبازقبادی، غلامرضا. (1401). تحلیل فضایی تاب­آوری کالبدی با تأکید بر بازآفرینی شهری؛ مطالعه موردی: شهرهای ساحلی استان مازندران. بوم­شناسی شهری، 13(4)، 34-17.
زیاری، کرامت‌اله؛ سالاری‌مقدم، زهرا و حاتمی‌نژاد، حسین. (1398). سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری محلات شهری؛ مطالعه موردی: منطقه 15 کلان‌شهر تهران. شهر پایدار، 2(3)، 58-41.
سقائی، محسن؛ گنخکی، عقیل و فدایی جزی، فهیمه. (1400). برنامه­ریزی گردشگری ساحلی با رویکرد پایداری محیط مطالعه موردی: شهرهای ساحلی استان بوشهر. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 11(43)، 124-139.
شاطریان، محسن؛ دالوند، هنگامه و حیدری سورشجانی، رسول. (1400). مدل‌سازی تأثیر زیست‌پذیری بر کیفیت زندگی مبتنی بر نظر سنجی عمومی؛ مطالعه موردی: شهر دورود. شهر پایدار، 4(1)، 86-71.
شاکرمی، نعمت؛ رهنما، محمدرحیم و زمانی­پور، مسعود. (1402). برنامه­ریزی استراتژیک توسعه استان لرستان بر پایه هویت رقابت­پذیر منطقه­ای. جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 21(2) 1-27.
شوهانی، نادر؛ فراهانی، حسین و نیک‌سرشت، مهدی. (1402). تحلیل توان‌های محیطی در زیست‌پذیری روستایی با تأکید بر آمایش سرزمین و استفاده از مدل AHP؛ مطالعه موردی: شهرستان ایوان در ایلام. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 55(1)، 189-208.
طالبی، محمدصادق و سازگاری اردکانی، محمود. (1402). مکان یابی محل دفن پسماندهای غیر خطرناک شهر میبد بااستفاده از مدل سازی تصمیم گیری چند معیاره در محیط GIS. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 13 (ویژه‌نامه1)، 264-249.
عظیمی­آملی، جلال؛ نوایی، محسن و جانبازقبادی، غلامرضا. (1402). تحلیل راهبردی کاربست حکمروایی خوب در توسعه پایدار شهرهای ساحلی، مطالعه موردی: شهرهای بابلسر، نور و رامسر، پژوهش­های جغرافیای انسانی، انتشار آنلاین 17 دی 1402. https://doi.org/10.22059/jhgr.2024.366715.1008642
فرج‌الهی، عاطفه؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ حیدری چیانه، رحیم و مختاری، داوود. (1401). تحلیل تطبیقی زیست‌پذیری شهری با تأکید بر شاخص‌های کالبدی مناطق ده گانه کلانشهر تبریز. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 26(81)، 189- 173.
قنبرزاده دربان، هادی؛ امیراحمدی، ابولقاسم؛ پورهاشمی، زاهده و پورهاشمی، سیما. (1400). مکان یابی مناطق بهینه توسعه ی فیزیکی شهر سبزوار بر مبنای شاخص های محیطی. علوم جغرافیایی (جغرافیای کاربردی)، 17(34)، 16-1.
کریمی، آرام؛ پورطاهری، مهدی و احمدی، حسن. (1396). تحلیل سازمان فضایی و سطح‌بندی نظام شهری استان کردستان. مطالعات محیطی هفت حصار، 6(19)، 31-52.
مجیدی نیک، مهیار و بیگلری، سعدی. (1401). ارزیابی و پهنه­بندی خطر زلزله در استان بوشهر. مدیریت بحران، 11(ویژه نامه) 24-11.
مرکز آمار ایران. (1400). سالنامه آماری استان بوشهر.
محمدزاده خانی، سیما؛ خاکپور، براتعلی و مداحی، سید مهدی. (1399). مکان یابی بهینه توسعه فیزیکی شهر بجنورد با استفاده از نرم افزار GIS و روش تحلیل شبکه ای. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 7(1)، 34-17.‎
موسوی، سیدیعقوب؛ رستمی، روح‌الله؛ قدیمی، بهرام و میرزایی، خلیل. (1400). تبیین عوامل مؤثر بر میزان زیست‌پذیری شهری؛ مطالعه موردی: شهر ایلام. شهر پایدار، 4(2)، 124-107.
مولوی، مهرناز و امجدیان، امیرمحمد. (1402). شناسایی پهنه های مناسب برای مکان یابی فضاهای سبز چندمنظوره شهری جهت اسکان موقت پس از بحران، مطالعه موردی: شهر رشت. پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 56، شماره 4، صص. 247-265. بازیابی شده در دی 1403 از https://doi.org/10.22059/jhgr.2024.364677.1008630
نظم‌فر، حسین؛ تقوی‌زیروانی، اسماعیل و منصوریان، حسین. (1401). رتبه‌‌بندی نواحی شهر ساری از نظر میزان برخورداری از شاخص‌های زیست‌پذیری. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 54(4)، 1395-1379.
نوبخت، رضا و رستم­علی­زاده، ولی اله. (1402)، مهاجرت، انطباق و ماندگاری جمعیت در شهرستان­های صنعتی-ساحلی ایران، مطالعه موردی: شهرستان کنگان استان بوشهر. جغرافیا و توسعه، 21(70)، 225-248.
وارثی، حمیدرضا؛ تقوایی، مسعود و محمدپناهی، صدیقه. (1402). برنامه­ریزی استراتژیک توسعه منطقه­ای ایلام بر مبنای رقابت­پذیری منطقه­ای. جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 21(1) 209-231.
یاسوری، مجید و سجودی، مریم. (1398). تدوین وضعیت توسعه فضایی در شهرستان رشت با تاکید بر الگوی راهبرد توسعه منطقه­ای (RDS)، راهبرد توسعه، 57، 182-154.
یمانی، مجتبی؛ علی­زاده، شهناز؛ ثروتی، محمدرضا و قهرودی تالی، منیژه. (1402)، تحلیل تغییرات خط ساحلی کرانه غرب درای خزر در قالب سلول­های ساحلی (تالش تا انزلی). مجله آمایش سرزمین، 15(1)، 201-220.
Aguiar, B. V., Murias, P., & Rodríguez-González, D. (2019). Sustainable urban liveability: A practical proposal based on a composite indicator. Sustainability, 11(1), 86.‏ doi: 10. 3390/su11010086.
Cabioch, B., and Robert, S. (2022). Integrated beach management in large coastal cities. A review. Ocean & Coastal Management, Volume 217, 106019, pp. 1-11.
Colijn, C. J., & Binnendijk, A. C. (1998). Physical planning in the coastal region of Zeeland, the Netherlands. Journal of Coastal Conservation, 4, 135-142.
Dewa, D. D., Buchori, I., Sejati, A. W., & Liu, Y. (2022). Shannon Entropy-based urban spatial fragmentation to ensure sustainable development of the urban coastal city: A case study of Semarang, Indonesia. Remote Sensing Applications: Society and Environment, 28, 100839.‏ https://doi.org/10.1016/j.rsase.2022.100839
Dsouza, N., Carroll-Scott, A., Bilal, U., Headen, I. E., Quick, H., Reis, R., ... & Martinez-Donate, A. P. (2024). Development and validation of statewide survey-based measures of livability in Connecticut. Health & Place89, 103282. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2024.103282
Fendiriani, A., Adrianto, D. W., & Wijaya, I. N. S. (2024). LIVABILITY LEVEL OF COASTAL SETTLEMENT IN KARANGSARI VILLAGE, TUBAN REGENCY. Urban Issues & Planning Journal2(2), 77-90. https://doi.org/10.21776/ub.urbanesis.2024.2.2.1
Gurran, N., Norman, B., & Hamin, E. (2013). Climate change adaptation in coastal Australia: An audit of planning practice. Ocean & coastal management, 86, 100-109. Gurran, N., Norman, B., & Hamin, E. (2013). Climate change adaptation in coastal Australia: An audit of planning practice. Ocean & coastal management, 86, 100-109.
Henocque, Y. (2013). Enhancing social capital for sustainable coastal development: Is satoumi the answer?. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 116, 66-73.
Hughes, W., & Zhang, W. (2023). Evaluation of post-disaster home livability for coastal communities in a changing climate. International journal of disaster risk reduction96, 103951. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2023.103951
Ioannidis, S. (2019). An overview of yachting tourism and its role in the development of coastal areas of Croatia. Journal of Hospitality and Tourism Issues, 1(1), 30-43.
Li, Z. (2024). An Investigation of Urban Heat Island Effect and Environmental Livability based on Remote Sensing Methods. Highlights in Science, Engineering and Technology108, 6-13. https://doi.org/10.54097/mapvbb31
Li, Z., Luan, W., Wang, X., Wan, S., Su, M., & Zhang, Z. (2022). Spatial expansion regular pattern and driving factors of estuarine and coastal harbors. Ocean & Coastal Management, 216, 105980.‏ https://doi.org/10.1016/j.ocecoaman.2021.105980
Liu, P., & Zhu, B. (2022). Temporal-spatial evolution of green total factor productivity in China's coastal cities under carbon emission constraints. Sustainable Cities and Society, 104231.‏ https://doi.org/10.1016/j.scs.2022.104231
Milanés, C. B., Montero, O. P., Szlafsztein, C. F., & Pimentel, M. A. D. S. (2020). Climate change and spatial justice in coastal planning in Cuba and Brazil. Ambiente & Sociedade, 23, e01841.
Mouratidis, K. (2020). Commute satisfaction, neighborhood satisfaction, and housing satisfaction as predictors of subjective well-being and indicators of urban livability. Travel Behaviour and Society, 21, 265–78.
Pan, Lihu. Yang, Fenyu. Lu, Feiping. Qin, Shipeng. Yan, Huimin and Peng, Rui (2020), Multi-Agent Simulation of Safe Livability and Sustainable Development in Cities, journal Sustainability 2020, 12, 2070; doi: 10. 3390/su12052070.
Paul, A. (2024). Assessment of metropolitan livability variations using objective-subjective approach. World Development Sustainability4, 100135. https://doi.org/10.1016/j.wds.2024.100135
Ramaswami, A. (2020). Unpacking the Urban Infrastructure Nexus with Environment, Health, Livability, Well-Being, and Equity, One Earth, 2(2), 120-124, 21 February 2020.
Tay, C., Lindsey, E. O., Chin, S. T., McCaughey, J. W., Bekaert, D., Nguyen, M., ... & Hill, E. M. (2022). Sea-level rise from land subsidence in major coastal cities. Nature Sustainability, 5(12), 1049-1057.‏ https://doi.org/10.1038/s41893-022-00947-z
Veicy, H. (2023). The Development of Makran Depends on the Adoption of Maritime Strategy and Land Use Planning.‏ Journal of Geography, 21(77): 54-31. http://dor.net/dor/20.1001.1.27833739.1402.21.77.3.6
Wang, N., Zhu, G., Li, X., Xu, M., Cheng, J., Yi, W., ... & Xie, Z. (2022). The Transition and Suggestions of Coastal Port Reclamation Policy in China. Available at SSRN 4258844.‏ http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4258844
Wu, L.L., (2020). Correlation between population migration and regional planning based on urbanization of coastal cities. In: Al-Tarawneh, O. and Megahed, A. (eds.), Recent Developments of Port, Marine, and Ocean Engineering. Journal of Coastal Research, Special Issue No. 110, 50–53. Coconut Creek (Florida), ISSN 0749-0208. https://doi.org/10.2112/JCR-SI110-012.1
Yan, M., Fan, S., Zhang, L., Mahmood, R., Chen, B., and Dong, Y. (2022). Vegetation Dynamics Due to Urbanization in the Coastal Cities along the Maritime Silk Road. Land 11(2), 164, pp. 1-16.
Yang, Shih-Hsien. Nam Hoai Tran. Calista Y. Tsai, Nien Chia Yang and Chih-Ming Chang (2021), Developing Transportation Livability-Related Indicators for Green Urban Road Rating System in Taiwan, journal Sustainability, 13, 14016. https://doi.org/10.3390/su132414016.
Zaki, A., Buchori, I., Sejati, A. W., & Liu, Y. (2022). An object-based image analysis in QGIS for image classification and assessment of coastal spatial planning. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 25(2), 349-359.‏ https://doi.org/10.1016/j.ejrs.2022.03.002
Zhan, D., Kwan, M-P., Zhang, W., Fan, J., Yu, J., & Dang, Y. (2018), Assessment and determinants of satisfaction with urban livability in China, Cities, Vol.79: 92-101.