تبیین ژئوپلیتیک ظرفیت‌های زیرساختی ترانزیت دریایی در پیشرفت دریاپایه کشور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران.

2 استاد جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

از مهم‌ترین مزیت­های ترانزیتی کشور، موقعیت دریاپایگی کشور است که ارزش ترانزیت در آن را دوچندان کرده است و به موقعیت­های ترانزیتی خشکی­پایه کشور معنایی دیگر بخشیده است. از سویی دریاپایگی ارتباط بلافصلی با موقعیت ژئوپلیتیک کشور دارد و ضرورتی انکارناپذیر با دست‌یابی به موقعیت برتر ترانزیتی و ارتباطی کشور دارد. در این راستا، توسعه ترانزیت در دنیای به‌هم‌پیوسته کنونی، توسط شبکه‌ای از فعالیت‌های لجستیکی جهانی هدایت می‌شود و وجود یک شبکه رقابتی از خدمات لجستیک جهانی، ستون فقرات تجارت بین‌الملل را تشکیل می‌دهد. از این­رو، با درک این ضرورت و اهمیت نقش فراهم­سازی لجستیک دریایی اجتناب­ناپذیر است و بر این مبنا می­تواند اساس دست‌یابی کشور به چهارراه بین­المللی و قطب­شدن در ترانزیت باشد. تحقق این مهم با فراهم­سازی زیرساخت­های مدنظر چیزی جز تبدیل­شدن ایران به هاب ترانزیتی و تجاری در منطقه و جهان نیست. اما دست‌یابی و فراهم­سازی این مهم مستلزم آسیب­شناسی و شناسایی چالش­ها و موانعی است که در این راستا وجود دارد، تا بتوان به پیشنهادات راهگشای سیاستی و اجرایی ممکن در راستای بهبود زیرساخت­های ترانزیت دریایی در افق پیشرفت دریاپایه کشور نائل آمد.

تازه های تحقیق

  • موقعیت دریاپایگی از مهم‌ترین مزیت­های ترانزیتی کشور است که می­تواند اساس دست‌یابی کشور به چهارراه ارتباطات بین­المللی و قطب ترانزیتی در منطقه و جهان باشد.
  • زیرساخت­های لجستیک دریایی از الزامات تحقق موقعیت دریاپایگی کشور است که مستلزم آسیب­شناسی و شناسایی چالش­ها و موانع­های آن است.
  • فراهم­سازی زیرساخت­ها و تسهیلات دریایی و نوسازی ناوگان دریایی- بندری جهت ارتقا جایگاه ترانزیتی ایران در دست‌یابی پیشرفت دریاپایه از پیشنهادات محوری پژوهش حاضر می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیمی، سامان و کیانیان، حمیدرضا و محمودی، مصطفی و فرزین صدر، محمود رضا،(1397)، بررسی سهم دریا در اقتصاد ایران، ضرورت توسعه دریا محور، ارزش افزوده و سهم اشتغال در صنایع دریایی، بیستمین همایش صنایع دریایی،تهران،صص. 59-71.
اخباری، محمد. (1403). تبیین موقعیت ژئواکونومیک ایران در دالان‌های ارتباطی منطقه‌ای و جهانی، مجموعه مقالات سیزدهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مقاله منتشر شده در سیزدهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، سالن شماره 1 (صص. 1163-1195)، تهران: مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
اخباری، محمد؛ قاضی، حسین؛ غفارلو، اکبر. (1401). بررسی نقش ترانزیت ریلی در ارتقای منزلت ژئوپلیتیکی بندر چاه‌بهار، ژئوپلیتیک، 18(3)، صص. 70-100.
اسکندری، محمود. (1388). روی خوش به ترانزیت، ماهنامه بندر و دریا، 60 (26)، صص. 20-32.
پابرجا، نسرین. (1398). گزارش ترانزیت در ایران، دفتر توسعه صادرات خدمات و محصولات دانش‌بنیان.
جعفری، حسن، سعیدی، سیدناصر، جعفری، حامد. (1391). توسعه بنادر کشور راهبردی موثر در توسعه دریامحور، مجموعه مقالات اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، (1-6)، کنارک: دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، منطقه سوم نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
جلالی‌فر، سید جلیل. (1400). فرسوده بودن ناوگان دریایی ایران، فانوس دریا. https://www.tahlilbazaar.com/news/101293
حافظی بیرگانی، رضا. (1400). ضرورت نوسازی ناوگان دریایی کشور، ماهنامه صنعت حمل‌و‌نقل،اhttps://iran-transportation.com
حروفی ابراهیمی، بهمن. (1398، آذر). توسعه دریایی از کجا می گذرد؟، ماهنامه حمل‌و‌نقل و توسعه، 2(111)، صص 1-30.
حسین‌پور، عبدالکریم (1395). سیاست‌هایی جهت افزایش قدرت رقابت ایران در تجارت حمل‌و‌نقل دریایی، جاده، 24(86)، 45-56.
حیدرپور، افشین،رضا علیزاده قره­باغ. (1396). چالش‌ها و موانع توسعه لجستیک در بخش حمل‌ونقل ایران، گزارش‌های کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. file:///C:/Users/Microsoft%20Surface/Downloads/15548.pdf
دانشمند، مسعود. (1400). مدیریت بنادر به بخش خصوصی واگذار شود [مصاحبه با خبرگزاری]، بازیابی شده در 14 مرداد 1400، از 5https://basirat.ir/fa/news/333506
رستگاری، مهدی. (1400). بررسی ظرفیت­ها و توانمندی­های بنادر کشورهای حوزه خلیج فارس، گزارش‌های سیاستی اتاق فکر سازمان بنادر و دریانوردی.
سازمان بنادر و دریانوردی. (1399). سازمان بنادر و دریانوردی در آیینه آمار.
سازمان بنادر و دریانوردی. (1398). نقش بندر چابهار در توسعه تجارت و تعاملات منطقه‌ای، گزارش‌های سیاستی اتاق فکر سازمان بنادر و دریانوردی.
ستاد توسعه فناوری و صنایع دانش بنیان دریایی. (1400). آمارنامه دریایی ایران، تهران: نشر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری.
ستاد مراکز لجستیک کشور. (1397). سند آمایش مراکز لجستیک کشور، نسخه 1.01.
شجاعی، سعید. (1396). بررسی ضرورت ایجاد هاب و مراکز لجستیکی در ایران، ماهنامه گزارش‌های کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 25 (4)، 1-28.
صمدی‌نیا، ایمان. (1400). ظرفیت‌های موقعیت چهارراهی برای توسعه ایران، روزنامه فرهیختگان، 27 آذر، ص. 28ستون چپ.
صندوق توسعه صنایع دریایی. (1393). گزارش وضعیت ساخت و تعمیر کشتی در ایران.
ضیایی، علی. (1400). دلایل ا‌ز دست رفتن مزیت ترانزیتی ایران و جذابیت کریدورهای رقیب‌ [مصاحبه با خبرگزاری]، بازیابی شده در 14 مرداد 1400، از https://farsnews.ir/Economy/1628411693000448127
علیزاده قره­باغ، رضا. (1396). آسیب‌شناسی وضعیت تامین مالی در صنعت حمل‌ونقل کشور با تاکید بر تامین مالی از طریق مشارکت بخش عمومی و خصوصی و شناسایی موانع قانونی و نهادی، گزارش‌های کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
فاضلی، حسین. (1391). توسعه دریایی کشور نیازمند حلقه واسط بین دولت و ملت، ماهنامه بندر و دریا، 4(63)،ص115_126.
قاسمی، احمدرضا و حسین آدوسی. (1393). ارزیابی تاثیر عملکرد لجستیک بر رقابت‌پذیری جهانی در خلال سال­های 2007 تا 2013، فصلنامه مدیریت بازرگانی،6 (2)، 359-380.
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی. ( 1388).  قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران،
کریمی‌پور، یدالله. (1396). خلیج فارس [جزوه درسی دکتری]، تهران: دانشگاه خوارزمی.
گریفیت، مارتین. (1388). دانشنامه روابط بین‌الملل و سیاست جهان (ترجمه علیرضا طیب). تهران: نشر نی.
گل‌کرمی، عابد، کریمی‌پور، یدالله، متقی، افشین، ربیعی، حسین. (1397). تبیین ژئوپلیتیک سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر قابلیت‌های ژئواکونومیک، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18(49)، 37-57.
محلاتی، سیامک، زارع، حیدر، محمدی، عقیل. (1391). بررسی جایگاه، راهکار و مراحل ارتقاء بندر چابهار به یک بندر نسل سومی، مجموعه مقالات اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، کنارک: دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار.صص.25-46.
مخبر، محمد. (1399). اقتصاد دریا؛ محور توسعه، تهران: نشر چالش.
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران. (1400). پایش تحولات جهانی، گزارش هفتم. 
مرکز پژوهش‌های اتاق ایران. (1402). گذرگاه بین‌المللی شمال جنوب: فرصت‌ها، موانع و چشم‌اندازها.
ملکی، مصطفی. (1396). کریدورهای حمل‌ونقل و تاثیر آن بر منطقه، گزارش‌های سیاستی اتاق فکر سازمان بنادر و دریانوردی.
میاندو آبچی، الناز و مجتبی سلیمانی سدهی. (1392). بررسی چالش‌های حوزه لجستیک و لزوم تدوین نقشه جامع لجستیک کشور، مجموعه مقالات دومین همایش توسعه حمل‌ونقل چند وجهی و صنایع وابسته در شبکه تجارت ملی و بین‌المللی، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
نجفی، مهرداد. (1397). آسیب‌شناسی بخش حمل‌ونقل و ارائه توصیه‌های سیاستی مبتنی بر یافته‌های طرح جامع حمل‌ونقل کشور، دبیرخانه کمیسیون‌های تخصصی اتاق ایران.
هاشمی، بهرام. (1396). ضرورت ایجاد باراندازها، مراکز، هاب‌های لجستیکی و بنادر خشک ایران، سپهر غرب؛ روزنامه صبح غرب کشور، 2 بهمن، ص. 6.
Alumur, S., & Kara, B. Y. (2008). Network hub location problems: The state of the art. European- journal of operational research, 190 (1): pp. 1-21.
https://www.irisl.net/
World Economic Forum. (2018). Executive Opinion Survey. For more details, refer to Appendix C of this [i] Report[i].
World Economic Forum. (2018). Executive Opinion Survey. For more details, refer to Appendix C of this [i] Report[i].
World Economic Forum. (2019). The Global Competitiveness Report 2018.
World Economic Forum. (2019). The Global Competitiveness Report 2018.
Worldban k. (2019). Logistics Performance Index. Global Rankings 2018.