بررسی ظرفیت‌های توسعه منطقه‌ای در بستر اکوسیستم مبتنی بر توسعه دانش‌بنیان (مطالعه موردی: استان گیلان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی- مستخرج از رساله

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی منطقه‌ای، گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

2 دانشیار، گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

3 استادیار، گروه مطاالعات ناحیه‌ای، پژوهشکده محیط زیست، جهاد دانشگاهی گیلان، رشت، ایران.

10.22124/gscaj.2025.27336.1296

چکیده

طی سال‌های متمادی، رویکردهای اقتصادی از سمت اقتصاد منبع‌محور به سمت اقتصاد دانش‌محور حرکت نموده است. ظرفیت محدود منابع و گسترش تکنولوژی و دانش، از بزرگ‌ترین دلایل این تغییر انقلابی بوده که باعث توجه کشورها به توسعه دانش‌بنیان در همه زمینه‌ها شده است. در چنین جوامعی سطح رفاه و سبک زندگی مردم متأثر از آمیختگی با دانش است. این امر موجبات هم‌افزایی درونی را فراهم کرده و به نوعی تهدیدات خارجی و بین المللی را دفع می‌کند. در کشور ایران با توجه به وجود گوناگونی فرهنگی، اقلیمی و سیاسی، انتظار می‌رود مناطق مختلف با توجه به ویژگی‌های زیست‌بوم خود، دانش و مهارت ویژة‌ خود را با هدف توسعه منطقه ارتقا و انتقال دهند. استان گیلان از آن دسته مناطقی است که به دلیل شرایط ویژه خود  دارای پتانسیل بالای عملکردی در حوزة دانش‌بنیان است. براین اساس پژوهش حاضر بر هدف بررسی ظرفیت‌های توسعه منطقه‌ای استان گیلان در بستر اکوسیستم توسعه دانش‌بنیان تمرکز کرده و با شناسایی این ظرفیت‌ها و موانع به‌کارگیری آنها در شرایط موجود، راهکارهایی برای رفع این موانع ارائه می‌دهد. پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از حیث روش، توصیفی تحلیلی است. داده‌ها‌‌ی کمی و کیفی پژوهش از طریق مرور اسناد و توزیع پرسشنامه و مصاحبه با متخصصان جمع‌آوری شده و از طریق تحلیل محتوای کیفی و فرایند تحلیل شبکه‌ای(ANP) موردتحلیل قرار گرفته‌ است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این ظرفیت‌ها را می‌توان در حوزه‌های پنج‌گانه نهادی، اقتصادی، زیرساختی، توسعه انسانی و سیستم نوآوری موردتوجه قرار داد. مطابق نظر متخصصان، حوزه نهادی دارای بیشترین ظرفیت جهت دستیابی استان به توسعه منطقه‌ای در بستر اکوسیستم دانش‌بنیان است. متقابلا در همین حوزه نیز با بیشترین چالش‌ها مواجه می‌باشد. این چالش‌ها را با راهکارهایی نظیر حمایت از متخصصان و پژوهشگران، استفاده از مدیران متخصص در سطوح کلان و برنامه‌ریزی، جذب سرمایه‌ها در جهت کارآفرینی دانش‌بنیان، سهل و آسان نمودن فعالیت‌های دانش‌پایه می‌توان برطرف کرده و استان را به سمت توسعه منطقه‌ای بر بستر اکوسیستم دانش‌پایه سوق داد.

تازه های تحقیق

  • از بین چالش‌های مطرح در حوزه‌های پنج‌گانه نهادی، توسعه انسانی و آموزش، زیرساخت فناوری، عملکرد اقتصادی و سیستم نوآوری در توسعه منطقه‌ای دانش‌بنیان در گیلان، ضعف نهادی و مدیریتی به عنوان مهم‌ترین و برجسته‌ترین چالش مطرح است.
  • مدیریت و برنامه‌ریزی جهت هدایت منطقه و خصوصا کانون‌های اقتصادی به سمت توسعه دانش‌بنیان نیازمند شناخت ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های ویژه هر منطقه و ارتباط بین آنها می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ادیب، علی؛ حبیب، فرح و زرآبادی، زهراسادات (سعیده) (1402). تاثیر شهرهای دانش‌بنیان بر توسعه منطقه‌ای (نمونه موردی شهر جدید پردیس). سیاستگذاری شهر و منطقه‌ای، 2(2)، صص 55-79.
امامی، محمدرضا و سعیدی، معصومه سادات (1388). نقش دانشگاه‌ها در رسیدن به افق چشم‌انداز 1404 و یک جامعه دانش‌محور. مجله کار و جامعه، (110)، صص. 63-58.
انتظاری، یعقوب (1397). تحلیل تأثیر دانشگاه بر توسعه منطقه‌ای در ایران. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 24(2)، صص. 1-25.
پاکزاد بناب، مهدی؛ سعدآبادی، علی اصغر؛ کاظمی اسفه، مصطفی؛ عظیمی، آرین و حسینی، سیدعلی(1396). نظام نوآوری منطقه‌ای: مفاهیم و مدل‌های ارزیابی. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
پوررمضان، عیسی؛ پورحسین روشن، حمید و علی‌اکبری، صدیقه(1395). شهر دانش‌بنیان: استراتژی توسعه آینده شهر زنجان به عنوان یک شهر پایدار و خلاق. فصلنامه آمایش محیط، 9(35)، صص. 171-192.
پورروحانی، ماجده(1393). مبانی و اصول شکل‌گیری شهر دانش‌پایه. رهیافت،24(56)، صص. 73-88.
حنفی‌نیری، کریم؛ پورجبلی، ربابه و بابائی، محبوبه(1401). مسئله‌شناسی توسعه دانش‌بنیان. فصلنامه پژوهش‌های برنامه و توسعه، 3(9)، صص. 182-205.
خوارزمی، امیدعلی؛ نصرآبادی، حمیده و منتظریان، وحیده(1392). ارزیابی ارتباط سطح ملی و محلی در جهت ایجاد شهرهای دانش در ایران: فرصت‌ها و چالش‌‌ها. اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، تهران.
دوستی سبزی، بهزاد؛ عیسی‌لو، شهاب‌الدین؛ جمعه‌پور، محمود و گودرزی، وحید(1394). تدوین راهبردهای توسعه شهری با رویکرد توسعه دانش‌بنیان (مورد مطالعه: شهر صنعتی اراک). فصلنامه علمی- پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری،5(4)، صص. 65-53.
دهقانی، مصطفی؛ حقیقت نائینی، غلامرضا و زبردست، اسفندیار (1399). تحلیل ظرفیت نهادی توسعه شهری دانش‌بنیان اصفهان. فصلنامه معماری و شهرسازی، 13(21)، صص 5-22.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان. (1398). تهیه و بازنگری برنامه آمایش استان گیلان. گیلان: رشت
شیعه، عباس؛حسینی، سیده زهرا؛ رئوفی، روژین و معارف‌وند، زهرا(1400). توسعه شهری دانش‌بنیان در حوزه مرکزی شهر تهران: ارائه پیشنهادات برنامه‌ریزی برای ارتقا عملکرد اجتماعی-محیطی نیروهای دانش‌بنیان در منطقه 6 شهرداری تهران. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 14(36)، صص.224-239.
طبیبی، سیدحمیدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ ماجدی، حمید و زیاری، یوسفعلی(1399). نقش شهرهای دانش‌بنیان و نوآور در توسعه شهری و منطقه‌ای. دانش شهرسازی، 4(1)، صص. 19-32.
عابدینی، اصغر؛ خلیلی، امین؛ خرم، فاِزه و قربانی، شیوا(1399). امکان‌سنجی اجرای شهر دانش‌بنیان در کلان‌شهر تبریز با رویکرد توسعه مبتنی بر دانش. فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 7(24)، صص. 155-175.
علیپور، شیوا؛ بابایی، محمدمهدی؛ عباسی، محمد و داودی، حسین(1397). تحلیل محتوایی و استنادی مقالات فصلنامه روانشناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی. فصلنامه رواشناسی تربیتی، 14(49)،صص. 85-117.
فرجی‌راد، خدر؛ کاظمیان، غلامرضا و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا(1392). آسیب‌شناسی سیاست‌های توسعه منطقه‌ای در ایران از دیدگاه رویکرد نهادی، فرآایند مدیریت و توسعه، 26(2)، صص. 27-58.
قوامی‌فر، عاطفه و بیگ، لیلا(1387). ارائه مدل استراتژی مدیریت دانش در ایجاد و توسعه شهرهای دانش‌بنیان. ششمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، تهران.
کریمی، جعفر و جمالی نژاد، مهدی(1390). شاخص‌های توسعه جامعه دانش‌محور در شهر اصفهان. دومین همایش ملی مدیریت پژوهش و فناوری، تهران.
کریمی، جعفر؛ جمالی‌نژاد، مهدی؛ فهمیده عمادی، مریم و کاووسی، حمزه(1392). تدوین راهبرد اساسی ایجاد شهر دانش‌محور در کلانشهر اصفهان در استای ایجاد اقتصاد فعال دانش‌بنیان. همایش ملی مدیریت و بازرگانی با محوریت کسب و کارهای کارآفرینانه و اقتصاد دانش‌بنیان، رامسر.
محمودپور، ئه‌سرین و عبدی دانشپور، زهره(1394). انگاشت‌پردازی چارچوب و اصول پایه برنامه‌ریزی توسعه شهری دانش‌پایه در شهر تهران. فصلنامه صفه، 25(70)، صص. 81-106.
ناصری، علی و قوامی‌فر، عاطفه(1386). ارائه متدولوژی و مدل منسجم ایجاد و توسعه شهرهای دانش‌بنیان. اولین کنفرانس بین‌المللی شهر الکترونیک تهران.
نبی‌پور، ایرج(1392). شهر دانایی راهنمایی برای سیاست‌گذاران توسعه شهری. بوشهر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر.
Amelia, S., Rustiadi, E., Juanda, B., & Barus, B. (2023). Sustainable development of strategic economic area west- east corridor west sumatra based on service facilities completeness index. Journal of Sustainability Science and Management, 18(2), 159-178
Bino, B., Çabiri, K., Curraj, E., Hashani, A., & Mehmeti, I. (2015). Knowledge-Based Regional Development in Albania and Kosovo - Reducing social and economic disparities through social and economic innovation. The Vienna Institute for International Economic Studies, 113.
Bulu, M., Onder, M., & Aksakalli, V. (2014). Algorithm-embedded IT applications for an emerging knowledge city: Istanbul, Turkey. Expert systems with application, 41(12), 5625-5635
Chatzkel, J., 2006. Greater Phoenix as a Knowledge Capital. In: J. F. Carrillo, ed. Knowledge Cities :Approaches, Experiences and Perspectives. Oxford: Elsevier, pp. 135-144.
Conlé, M., Zhao, W. & ten Brink, T., 2021. Technology transfer models for knowledge-based regional development: New R&D institutes in Guangdong, China. Science and Public Policy, 48(1), p. 132–144.
Dvir, R. & Pasher, E., 2004. Innovation engines for knowledge cities: an innovation ecology perspective. Journal of Knowledge Management, 8(5), pp. 16-27.
Entezari, Y., 2015. Building knowledge-based entrepreneurship ecosystems: Case of Iran. Procedia-social and behavioral sciences, Volume 195, pp. 1206-1215.
Ergazakis, K., Metaxiotis, K. & Psarras , J., 2006. A unified methodological approach for the development of knowledge cities. Journal of Knowledge Management, 10(5), pp. 65-78.
Etzkowitz, H. & Klofsten, M., 2005. The Innovating Region: Toward a Theory of Knowledge-Based Regional Development. R& D Management , 35(3), pp. 243 - 255.
Evers, . H. D., Nordin, R. & Nienkemper, P., 2010. Knowledge Cluster Formation in Peninsular Malaysia: The Emergence of an Epistemic Landscape. SSRN Electronic Journal, pp. 1-25.
García-Melón, M., Ferrís-Oñate, J., Aznar-Bellver, J. & Aragonés-Beltrán, P., 2008. Farmland appraisal based on the analytic network process. Journal of Global Optimization, 42(2), pp. 143-155.
Jacobson, A., 2012. A Cohesive Downtown from a Knowledge City Perspective – A Study in Urban Planning.(Doctoral dissertation)., s.l.: University of Jönköping.
Knight, R., 1995. Knowledge-based development: policy and planning implications for cities. Urban studies , 32(3), pp. 225-260.
Kolehmainen, J. et al., 2016. Quadruple Helix, Innovation and the Knowledge-Based Development: Lessons from Remote, Rural and Less-Favoured Regions. Journal of the Knowledge Economy, Volume 7, p. 23–42.
Lerro, A. & Schiuma, G., 2009. Knowledge‐based dynamics of regional development: the case of Basilicata region. Journal of Knowledge Management, 13(5), pp. 287-300.
Pelkonen, A. & Nieminen, M., 2016. How Beneficial is a Knowledge-based Development Strategy for Peripheral Regions? A Case Study. European Planning Studies , 24(2), pp. 364-386 .
Perry, B., 2008. Knowledge-Based Urban Development: Planning and Applications in the Information Era: Planning and Applications in the Information Era. In: T. Yigitcanlar, K. Velibeyoglu & S. Baum, eds. Knowledge-based urban development. s.l.:IGI Global, pp. 21-41.
Peters, M., Besley, . T. & Araya, D., 2014. The new development paradigm: Education, knowledge economy and digital futures. New York: Peter Lang Publishing.
Valkokari, K., 2015. Business, Innovation, and Knowledge Ecosystems: How They Differ and How to Survive and Thrive within Them. Technology Innovation Management Review , 5(8), pp. 17-24.
Wojnicka-Sycz, E., 2018. The Successful Transition to a Knowledge-Based Development Path of a Less-Developed Region. Growth and Change, 49(3), pp. 569-589.
Yigitcanlar , T. & Bulu, M., 2015. Dubaization of Istanbul: Insights from the Knowledge-Based Urban Development Journey of an Emerging Local Economy. Environment and Planning A, 47(1), pp. 89-107.
Yigitcanlar, T., 2011. Redefining knowledge–based urban development. International Journal of Knowledge Based Development , 2(4), pp. 340-356.
Yigitcanlar, T., 2014. Position Paper: Benchmarking the Performance of Global and Emerging Knowledge Cities. Expert Systems with Applications, 41(10), p. 4680–4690.
Yigitcanlar, T., Velibeyoglu, K. & Martinez-Fernandez, K., 2008. Rising knowledge cities: the role of urban knowledge precincts. Journal of Knowledge Management, 5(12), pp. 8-20.
Zhang, . J. & Liang, X., 2011. Business ecosystem strategies of mobile network operators in the 3G Era: The case of China mobile. Telecommunications Policy, 35(2), pp. 156-171.