شناسایی و سطح‌بندی تهدید آلودگی مناطق حساس ساحلی در شرق تنگه هرمز(محدوده مورد مطالعه: شهرستان سیریک)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

10.22124/gscaj.2024.24883.1250

چکیده

گسترش روزافزون حاشیه‌نشینی در شهرهای ساحلی و تراکم بیش از حد جمعیت در این شهرها و به تبع آن افزایش بی‌رویه فعالیت‌های اقتصادی- اجتماعی به همراه معضلات زیست‌محیطی در مناطق حساس ساحلی، ضرورت شناسایی و ارزیابی عوامل تهدیدزا از نظر میزان سهم عوامل و موقعیت مکانی آن‌ها را در این اکوسیستم‌های حساس ساحلی کشور ایجاببدین منظور پژوهش حاضر با هدف شناسایی و سطح‌بندی تهدید آلودگی محیط ساحلی در بخشی از سواحل شرق تنگه هرمز واقع در شهرستان سیریک به انجام رسیده است. رویکرد حاکم بر این پژوهش از نوع بازدید میدانی با استفاده از فرایند مصاحبه با کارشناسان و صاحب‌نظران بوده و چارچوب نظری آن نیز براساس مفهوم آمایش سرزمین و توسعه پایدار است. بررسی‌های میدانی حاکی از آن است که در محدوده تحت بررسی 5 عامل؛ گردشگری، مزارع پرورش میگو، حمل ونقل دریایی سوخت، پسماند خانگی و رودخانه‌ها مهم‌ترین عوامل تهدید و آلوده کننده محیط می‌باشند. در این پژوهش پس از شناسایی عوامل مهم تهدید آلودگی، با بهره‌گیری از مدل تحلیل سلسه‌مراتبی (AHP) عوامل شناسایی شده، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و اولویت‌بندی گردید. سپس با استفاده از قابلیت‌های سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) نقشه نهایی تهیه و استخراج گردید. در مجموع یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که در محدوده ساحلی شهرستان سیریک، آلودگی‌های ایجاد شده پهنه وسیعی از این سواحل را در حالت تهدید قرار داده است به طوری که از مساحت کل محدوده تحت بررسی که بالغ بر 514 کیلومتر مربع بوده، 342 کیلومتر مربع آن که برابر با 66/5 درصد از وسعت کل محدوده است در سطح تهدید آلودگی متوسط تا بسیار زیاد واقع شده است. از نظر توزیع فضایی آلودگی، بر اساس نقشه به‌دست آمده در سواحل شمالی محدوده تهدید آلودگی بسیار بالا و به سمت مرکز و سواحل جنوب از شدت آن کاسته می‌شود.

تازه های تحقیق

  • سواحل شرق تنگه هرمز و تالاب بین المللی آذینی در معرض تهدید شدید آلودگی تحت تاثیر حمل و نقل دریایی سوخت و گردشگری قرار گرفته است..

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ابراهیم زاده، عیسی، کاشفی دوست، ایمن و موسوی، میر نجف(1400). ارزیابی توان اکولوژیکی کشاورزی با رویکرد آمایشی و توسعۀ منطقه ای مطالعۀ موردی: استان آذربایجان غربی،مجله آمایش جغرافیایی فضا، 11(4)، صص. 75-89.

    ابراهیم زاده، عیسی و موسوی، میرنجف (1394). اصول و مبانی آمایش سرزمین،چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

    احراری رودی، محی الدین، بصیرانی، بیتا، رضایی، حمید. (1401)، شناسایی مناطق مستعد آلودگی محیطی در امتداد سواحل خلیج چابهار، مطالعات علوم محیط زیست، 7(3)، صص. 5251-5265.

    اصغرپور، محمد جواد (1385). تصمیم گیری چند معیاره، چاپ چهارم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران

    امانپور، سعید و عبیات، محمود (1400)، ارزیابی آسیب‌پذیری آب‌های زیرزمینی با مدل‌های دراستیک و سینتکس در محیط GIS (مطالعه موردی: شهرستان کارون) ، مخاطرات محیط طبیعی، 10(30), صص. 35-50.

    جعفری آذر، سمیرا، سبزقبایی، غلامرضا، توکلی، مرتضی و دشتی، سولماز (1398). ارزیابی ریسک و درجه بندی پایداری زیست محیطی تالاب های بین المللی در سواحل جنوبی ایران، مخاطرات محیطی طبیعی، 9(23)، صص. 41-62.

    جمالی، حمیدرضا (1389)، محیط بین المللی و میراث مشترک بشریت، پژوهش های سیاسی و بین المللی، 2(4)، صص119-149

    جوانمرد، امیر محمد، زنگنه رنجبر، پیام و غبری لنگرودی، علی، (1398)، بررسی عوامل مؤثر بر شکل سواحل، دومین همایش ملی صنعت، تجارت و علوم دریایی، خرمشهر.

    خلعتبری، امیر و داداشپور، هاشم (1041). برنامه‌ریزی کاربری اراضی ساحلی غرب مازندران با تأکید بر رویکرد توسعة پایدار، مطا لعات جغرافیایی نواحی ساحلی،9(14)، صص.61-30.

    رازجویان، مهدی؛متولی، صدرالدین و جانبازقبادی، غالمرضا (1911)، ساماندهی کاربریهای اراضی ساحلی بهمنظور توسعه گردشگری شهری (مطالعةموردی: شهر سرخرود)، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 16،صص.101-121.

    زارعی، مرتضی، (1394)، تدوین مدل مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی جزایر ایرانی خلیج فارس به روش TOPSIS، ANP، مطالعه موردی: جزیره قشم، پایان نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران.

    زارعی، مرتضی (1401). ارائه مدل یکپارچه دلفی-ANP برای ارزیابی مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی شهرستان سیریک، مطالعات علوم محیطی، 6(4)، صص. 4311-4323.

    زارعی، مرتضی، ذاکری، مصطفی (1400). برنامه ریزی راهبردی توسعه حفاظت محیط زیست در مناطق ساحلی استان هرمزگان به روش تلفیقی SWOT-ANP. مطالعات علوم محیط زیست، 6(3)، صص.3963-3974.

    سالنامه آماری استان هرمزگان (1394). مرکز آمار ایران.

    سنجرانی، ملیحه ، فاطمی، سید محمدرضا، دانه کار، افشین،  ماشین چیان، علی و  جاوید، امیر حسین (1394). ارزیابی حساسیت فیزیکی سواحل تنگه هرمز در برابر ریزشهای نفتی بر اساس شاخص حساسیت زیست محیطی، زیست شناسی دریا ، 7(27)، صص45-52.

    شریفی پور، رزیتا، دانه کار، افشین و نوری، جعفر (1384). ارزیابی حساسیت فیزیکی نوار ساحلی استان بوشهر بر اساس شاخص حساسیت محیطی، علوم محیطی، 2(7)، صص. 45-52.

    صابری، سید محمد جواد عبدالله، (1400)، مروری بر آلودگی سواحل،  بوم کره، 6(1)، صص.70-90.

    صدر، سیدعطااله. (1392). توسعه دریامحور، توسعه پایدار (پیام). بندر و دریا، 28(200)، صص. 10-22.

    عنابستانی، علی اکبر، جوانشیری، مهدی، (1397). ارزیابی فضایی ظرفیت تاب آوری زیرساختی جامعه روستایی شهرستان بجنورد با مدل FAHP و منطق فازی در محیط GIS، مخاطرات محیطی طبیعی، 8(20)، صص. 167-196.

    غریب رضا، محمدرضا، وفایی، فریدون، الهیار، محمدرضا، خلیلی، حمید، قنبری ماهان، رسول، (1390). تحلیل مسائل و مشکلات زیست محیطی برای مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (مطالعه موردی: منطقه ساحلی شهرستان عسلویه)، محیط طبیعی، 74(3)، صص. 588-603.

    قراخلو، مهدی، رمضان زاده لسبوی، مهدی، گلین شریف دینی، جواد، (1387). مزایای زیست محیطی گردشگری در سواحل شهرستان رامسر، تحقیقات جغرافیای انسانی1(3)، صص. 1-12.

    کریمی پور، یدالله، محمدی، حمیدرضا، (1389). تعریف پهنه ساحلی برای مطالعات ICZM در ایران، جغرافیا، 8(25)،صص.  87-103، قابل دسترسی از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=112485

    گورابی رمضانی، بهمن، رجبی، رقیه، (1390)، ارزیابی آسیب پذیری زیست محیطی گردشگری بندرانزلی با استفاده از مدل SWOT، مجله علوم و فناوری محیط زیست، 93، صص 246-256.

    مرادپور، حسین ، اکبریان، محمد، خورانی، اسدالله، (1398). شناسایی و امکان سنجی سایت های ژئوتوریسمی شرق تنگه هرمز، فصلنامه علمی تخصصی تحقیقات و توسعه پایدار گردشگری، 3(2)، صص. 1-14.

    میرکتولی، جعفر، حسینی، سید محسن ، (1392). ارزیابی تناسب اراضی در هم تنیده شهر گرگان برای توسعه میانافزا با استفاده از ترکیب AHP و GIS، مطالعات شهری، 9، صص. 37-56.

    ویسی، الهام (1393). بررسی علل آلودگی منابع دریایی در مناطق مختلف جهان و علل آن از دیدگاه زیست محیطی، ششمین کنفرانس علوم و فناوری دریایی، تهران، https://civilica.com/ doc/5040

    یعقوب زاده، مریم، دانه کار، افشین، حقیقت، منیر ، مشهدی رفیعی، مجید و لطفی خواه، سعید (1401). پهنه بندی سواحل سیستان و بلوچستان بر اساس ارزیابی حساسیت زیست محیطی، مجله محیط زیست طبیعی، 75 (1)، صص49-63، doi: 10,22059/jne, 2022,336323,2360

    116(1), pp. 855–862. https://doi.org/10.1016/j.proeng.2015.08.374.

    Ellison, J. C. (2015). Vulnerability assessment of mangroves to climate change and sea-level rise impacts. Wetlands Ecology and Management, 23, 115-13.

    Gandhi, S., & Jones, T. G. (2019). Identifying mangrove deforestation hotspots in South Asia, Southeast Asia and Asia-Pacific. Remote Sensing, 11.

    Nagelkerken, I. S. J. M., Blaber, S. J. M., Bouillon, S., Green, P., Haywood, M., Kirton, L. G., ... &Somerfield,

    1. J. (2020), The habitat function of mangroves for terrestrial and marine fauna: a review. Aquatic botany, 89, 155-185

    Queiroz, H. M., Ferreira, T. O., Taniguchi, C. A. K., Barcellos, D., do Nascimento, J. C., Nóbrega, G. N., &Artur, A. G. (2020). Nitrogen mineralization and eutrophication risks in mangroves receiving shrimp farming effluents. Environmental Science and Pollution Research, 27(28), 34941-34950

    Wells, S., Ravilous, C., &Corcoran, E. (2020). Shoreline protection and other ecosystem services from mangroves and coral reefs. United Nations Environment Programme World Conservation Monitoring Centre, Cambridge, UK, 33.

    Worthington, T. A., Andradi-Brown, D. A., Bhargava, R., Buelow, C., Bunting, P., Duncan, C., & Lagomasino, D. (2020). Harnessing big data to support the conservation and rehabilitation of mangrove forests globally. One Earth. 2(5), 429-443.