تحلیل عوامل مؤثر بر جریان رقابت‌پذیری توسعه شهری در جهت کاهش نابرابری‌های درون‌منطقه‌ای (مطالعة موردی: استان آذربایجان غربی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی- مستخرج از رساله

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیا، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.

3 استادیار گروه جغرافیا، واحد ملکان، دانشگاه آزاد اسلامی، ملکان، ایران.

چکیده

یکی از سیاست‌های تعدیلی با هدف کاهش نابرابری و تقویت توان موجودیت مناطق، تأکید بر جریان رقابت‌پذیری مبتنی بر ویژگی‌های خاص قانونی، سیاسی،‌ بوم‌شناختی، اجتماعی و اقتصادی بین کانون‌های شهری است. پژوهش حاضر در زمرة تحقیقات کاربردی است که با روش تحلیلی و رویکرد کمی انجام گرفته است. به‌منظور تحلیل الگوی رقابت‌پذیری در سطح مناطق و شهرها ابتدا به بررسی و تجزیه و تحلیل شاخص‌های مطالعاتی مطابق آمار و اطلاعات اسنادی شامل منابع سرشماری، طرح‌ها و اسناد فرادست از جمله گزارش مطالعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان آذربایجان غربی به تفکیک حوزه در سال‌های 1389 الی 1399 پرداخته شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای Matlab 2019a، SPSS و نرم‌افزار ArcGis و از طریق روابط موجود در این نرم‌افزار وضعیت پراکندگی شاخص‌های رقابت‌پذیری با استفاده از روش GWR و روش بهینه‌سازی ازدحام (PSO) تحلیل گردید. نتایج بدست آمده از بررسی ابعاد اجتماعی و فرهنگی، قانونی، تکنولوژیک، سیاسی، بوم‌شناختی و محیطی و اقتصادی در روند الگوی رگرسیون در تعیین توزیع پراکنش شاخص‌های یاد شده در نقاط شهری استان نشان می‌دهد که خروجی پارامترهای مدل به میزان بالایی، پیش‌بینی مورد نظر را تأیید می‌کند. باتوجه به ضریب بالای R2 می‌توان گفت ابعاد رقابت‌پذیری جمعیت به میزان زیادی بر وقوع تمرکز در شاخص‌های کاهش نابرابری درون منطقه‌ای داشته است. از میان ابعاد 6گانه رقابت‌پذیری، شاخص‌های کیفیت زیرساخت‌های حمل و نقل (PS4) (0.0277)، شاخص توسعه کشاورزی (0.0274)(IL2)، مهاجرت (0.0265) (S4) و مزیت‌های رقابتی بخش گردشگری (0.0254) (F15) به عنوان مهم‌ترین عوامل مؤثر بر رشد جریان رقابت‌پذیری شهری استان آذربایجان‌غربی شناخته شده‌اند.

تازه های تحقیق

- شواهد موجود نشان می‌دهد که نابرابرهای درون‌منطقه‌ای نتیجه بخشی‌نگری برنامه‌های توسعه و فرآیند سیاست‌گذاری بالا به پایین است که از تبعات فضایی آن افزایش تمرکزگرایی در کانون‌های شهری عمده و محدود است.

- رقابت منطقه‌ای به‌عنوان عامل کلیدی توسعه می‌تواند به سیاست‌گذاران کمک کند تا استراتژی‌های خود را در راستای اهداف متمرکز و در عین حال همسو با نیازهای خاص سرزمین ‌که با یک ناهمگونی و پیچیدگی ذاتی مشخص می‌شود، ارزیابی کنند.

کلیدواژه‌ها


امیدعلی، اسماعیل؛ فنی، زهره و شفیعی‌ثابت، ناصر (1401). تبیین نقش رقابت‏‌پذیری کلان‌شهری در توسعة منطقه‌‏ای (مطالعة موردی: کلان‏شهرتهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 54 (1)، صص 253-267.
امینی، مرضیه؛ اجزاءشکوهی، محمد؛ خاکپور، براتعلی و رهنما، محمدرحیم (1401). تحلیل عوامل کلیدی و پیشران‌های مؤثر بر ارتقای جایگاه شهر قائن در توسعة منطقه‌ای. جغرافیا ( فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران)، 20 (72)، صص 95-112.
احمدی‌پور، زهرا؛ مختاری‌هشی، حسین؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و وزین، نرگس (1386). بررسی روند شتاب توسعه‌یافتگی فضاهای سیاسی - اداری کشور (مطالعة موردی: استان‌های ایران در برنامه‌های اول تا سوم توسعه (1368-1383)). فصلنامه ژئوپلیتیک، 3 (1) (پیاپی 7)، صص 22-49.
بابازاده، کامران؛ امیرکبیری، علیرضا؛ جمشیدی‌‌ایوانکی، مینا و ربیعی‌مندجین، محمدرضا (1401). تبیین اثر نهادگرایی یکپارچه بر توسعه پایدار روستاهای استان آذربایجان غربی. جغرافیا و پایداری محیط، 12(1)، صص 1-17.
بهمن‌پور خالصی، حمیدرضا و نوریان، فرشاد (1396). شناسایی بخش‌های رقابت‌پذیر منطقه‌ای در استان فارس. نشریه هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، 22 (3)، صص 33-44.
حافظ‌رضازاده، معصومه؛ میر، مهیار و شهرکی، داود (1400). ارزیابی و اهمیت‌سنجی شاخص‌های توسعة میان‌افزا در مناطق شهری (مطالعة موردی: شهر زاهدان). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 11 (3)، صص 553-568.
خضرایی شولای‌فر، مریم و کرکه‌آبادی، زینب (1397). بررسی عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری شهری براساس مدل پیشنهادی Saez با تکیه بر مفهوم Coopetition   (مطالعة موردی: شهر تهران). فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(1)، صص 111-131.
جهانگیرزاده، جواد؛ موسوی، میرنجف؛ رسولی، محمد و سعیدپور، شراره (1400). آسیب‌شناسی تحولات جمعیتی با ترکیب دو مدل ارزیابی آسیب (FMEA-IPA) (مطالعة موردی: استان آذربایجان غربی). مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، ۲ (۴)، صص 21-36.
داداش‌پور، هاشم و ده‌ده‌جانی، مهدی (1394). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل ریشه‌ای تأثیرگذار در ارتقای رقابت‌پذیری منطقه‌ای (مطالعة موردی: استان کردستان). فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5 (19)، صص 27-42.
درگاه اینترنتی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان آذربایجان غربی:
https://azgharbi.mporg.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=981b6a1a-eab0-4fa0-9e4e-c6bf6d68909d
رحیمی، صالحه و حسین‌زاده، رمضان (1400). سنجش و اولویت‌‌بندی ضریب رقابت‌پذیری منطقه‌ای در ایران بر اساس مولفه‌های اقتصاد دانش. فصلنامه زیست‌بوم نوآوری، 1 (2)، صص 12-28.
رضایی بزنجانی، رضا؛ اذانی، مهری؛ صابری، حمید و مومنی، مهدی (1398). برنامه‌ریزی راهبردی مناطق شهری کرمان بر اساس رشد هوشمند شهری. فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 10 (1-1)، صص 157-179.
رهنما، محمدرحیم و آقاجانی، حسین (1391). تحلیل نابرابری‌های فضایی در استان خراسان رضوی. مدرس علوم انسانی، 16 (1)، صص 63-87.
زیاری، کرامت‌اله و محمدی، علیرضا (1395). آسیب‌شناسی مدیریت طرح‌های توسعۀ منطقه‌ای در ایران و انتخاب الگوی مطلوب مدیریتی. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 14 (1)، صص 67-88.
ساسانی، علی؛ شاه‌حسینی، محمدعلی و رضوانی، مهران (1400). ارائه مدل رقابت‌پذیری منطقه‌ای مبتنی بر ساختار اکوسیستم کارآفرینی دانش بنیان. مدیریت منابع انسانی در صنعت نفت، 11 (44)، صص 33-63.
سجودی، مریم؛ زیاری، کرامت‌اله؛ پوراحمد، احمد و یاسوری، مجید (1400). واکاوی نقش و جایگاه آسیب‌شناسی و ارائه الگوی توسعة منطقه‌ای در مطالعات داخلی و خارجی. چشم‌انداز مطالعات شهری و روستایی، 2 (4)، صص 17-37.
شریف‌زادگان، محمدحسین و مؤمنی، مصطفی (1393). برنامه‌ریزی راهبردی توسعة یکپارچه و پایدار منطقة قزوین مبتنی بر تحلیل عرصه‌های مرتبط تصمیم‌گیری. آمایش محیط، 7 (26)، صص 39-64.
شریف‌زادگان، محمدحسین و ندایی‌طوسی، سحر (1394). چارچوب "توسعة فضایی رقابت‌پذیری منطقه‌ای در ایران" (مطالعة موردی: استان‌های 30‌گانه). نشریة هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 20 (3)، صص 5-20.
صباغ‌کرمانی، مجید (1380). تجزیه‌وتحلیل نابرابری‌های منطقه‌ای اشتغال در استان‌های کشور، مدرس علوم انسانی، 5 (2) (پیاپی 19)، صص 1-20.
عیوضلو، داود (1397). رقابت‌پذیری پایدار شهری در چارچوب همکاری محلی ـ منطقه‌ای (مطالعة موردی: کلانشهر تهران). رسالة دکتری، به راهنمایی محمدتقی رضویان، تابستان 1397، گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی.
غلامی، جواد؛ رضوی‌آل‌هاشم، سیداحمد و صفوی، سید عباس (1399). مدل ترکیبی جدید بر پایه الگوریتم ژنتیک و بهینه‌سازی ازدحام ذرات با هدف بهینه‌سازی زمان‌بندی نگهداری و تعمیرات. دوفصلنامة علمی پژوهش در مهندسی نگهداشت دفاعی، 2 (1)، صص 98-112.
قاسمی، ثنا و حسن‌آبادی، داود (1397). بررسی قابلیت‌های پیشرفت و توسعه گردشگری بجنورد با استفاده از برنامه‌ریزی راهبری، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 9 (1)، صص 575-597.
قنبری، حسین؛ نوبخت‌حقیقی، شهاب و موسی‌خانی، مسعود (1392). ارزیابی وضعیت توسعة منطقه‌ای در میان شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 2 (6)، صص 83-97.
ملکی، سعید و شیخی، حجت (1388). تحلیل و طبقه‌بندی شاخص‌ها و تعیین اولویت‌های توسعه در استان‌های کشور با استفاده از روش تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای. جغرافیا و برنامه‌ریزی، 14 (29)، صص 61-85.
میره‌ای، محمد؛ عارفی، مسلم و رشنوفر، آیت (1395). پژوهشی بر توسعه‌یافتگی و نابرابری‌های آن در استان لرستان. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 6 (12)، صص 16-1.
مرکز آمار ایران (1335 ـ 1395)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان آذربایجان غربی به تفکیک شهرستان.
نوربخش، فرهاد (1382). توسعه انسانی و تفاوت‌های منطقه‌ای در ایران: الگوی سیاستی. پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، 28 (1)، صص 3-30.
یاسوری، مجید (1388). بررسی وضعیت نابرابری منطقه‌ای در استان خراسان رضوی. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 7 (12)، صص 201-223.
Adams, N. (2016). Regional development and spatial planning in an enlarged European Union. Routledge.
Alosani, M. S., Yusoff, R., and Al-Dhaafri, H. (2020). The effect of innovation and strategic planning on enhancing organizational performance of Dubai Police. Innovation & Management Review.
Al-Saidi, M. A. (2021). The cooperative movement of Yemen and issues of regional development. Klaus-Schwarz-Verlag GmbH.
Annoni, P., Dijkstra, L. (2013). EU regional competitiveness index RCI 2013.
Bilbao-Osorio, B., Blanke, J., DAVIS, N., Hanouz, M. D., GALVAN, C., and POZZA, S. (2012). Building a More Competitive Europe: Findings from the Europe 2020 Competitiveness Report. In World Economic Forum.
Bristow, G. (2005). Everyone's a ‘winner’: problematising the discourse of regional competitiveness. Journal of economic geography, 5(3), pp. 285-304.
Bronisz, U., Heijman, W., and Miszczuk, A. (2008). Regional competitiveness in Poland: Creating an index. Jahrbuch für Regionalwissenschaft, 28(2), pp. 133-143.
Capello, R., Nijkamp, P. (2019). Handbook of regional growth and development theories: revised and extended second edition. Edward Elgar Publishing.
Coe, N. M., Hess, M. (2010). Local and regional development. Handbook of local and regional development, 128.
De Jonge, B., Scarf, P. A. (2020). A review on maintenance optimization. European journal of operational research, 285(3), pp. 805-824.
Deng, X., Liang, L., Wu, F., Wang, Z., and He, S. (2022). A review of the balance of regional development in China from the perspective of development geography. Journal of Geographical Sciences, 32(1), pp. 3-22.
Dupont, V. (2007). Do geographical agglomeration, growth and equity conflict? Papers in Regional Science, 86(2), pp. 193-213.
Fedorov, L. (2002). Regional inequality and regional polarization in Russia, 1990–99. World Development, 30(3), pp. 443-456.
Feldman, M., Francis, J. L. (2006). Entrepreneurs as agents in the formation of industrial clusters. Clusters and Regional Development: Critical Reflections and Explorations. London/New York: Routledge, 115-136.
Grillitsch, M., Sotarauta, M. (2020). Trinity of change agency, regional development paths and opportunity spaces. Progress in human geography, 44(4), pp. 704-723.
Heijman, W., van Ophem, J., Bronisz, U., and Varivoda, V. (2010). Regional Competitiveness: A European approach. Economics. Social Policies and Citizenship in the Europe of Regions, Bielik, Prof. dr. ing. P.
Huggins, R. (2003). Creating a UK competitiveness index: regional and local benchmarking. Regional studies, 37(1), pp. 89-96.
Iammarino, S. (2018). FDI and regional development policy. Journal of International Business Policy, 1(3), pp. 157-183.
Karlsson, C., Johansson, B., and Stough, R. (Eds.). (2010). Innovation, agglomeration and regional competition. Edward Elgar Publishing.
Kelobonye, K., Zhou, H., Xia, J. C., and McCarney, G. (2021). Assessing the potential of an effective density-based measure against accessibility models for evaluation and prioritisation of activity centres. Applied Geography, 128, 102390.
Kitson, M., Martin, R., and Tyler, P. (2004). Regional competitiveness: an elusive yet key concept?. Regional studies, 38(9), pp. 991-999.
Li, G., Guo, F., and Di, D. (2021). Regional competition, environmental decentralization, and target selection of local governments. Science of The Total Environment, 755, 142536.
Markus, G. B., and Krings, A. (2020). Planning, participation, and power in a shrinking city: The Detroit Works Project. Journal of Urban Affairs, 42(8), pp. 1141-1163.
Morris, I. D. (2015). Is there a role for Botswana Government Technical Colleges within a tertiary education and training market?. (Doctoral dissertation, University of Bath).
Nori, M. K., Yun, S., and Kim, I. M. (2021). Fast federated learning by balancing communication trade-offs. IEEE Transactions on Communications, 69(8), pp. 5168-5182.
Saleh, H., Surya, B., Annisa Ahmad, D. N., and Manda, D. (2020). The role of natural and human resources on economic growth and regional development: With discussion of open innovation dynamics. Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 6(4), 103.
Salvia, M., Olazabal, M., Fokaides, P. A., Tardieu, L., Simoes, S. G., Geneletti, D., ... and Reckien, D. (2021). Climate mitigation in the Mediterranean Europe: An assessment of regional and city-level plans. Journal of environmental management, 295, pp. 113-146.
Shankar, R., Shah, A. (2003). Bridging the economic divide within countries: A scorecard on the performance of regional policies in reducing regional income disparities. World development, 31(8), pp. 1421-1441.
Wang, D., Tan, D., and Liu, L. (2018). Particle swarm optimization algorithm: an overview. Soft Computing, 22(2), pp. 387-408.
Winkler, A. (2012). Measuring regional inequality: an index of socio-economic pressure for Serbia. Zbornik radova-Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, (60), pp. 81-102.
Zheng, J., Mi, Z., Coffman, D. M., Milcheva, S., Shan, Y., Guan, D., and Wang, S. (2019). Regional development and carbon emissions in China. Energy Economics, 81, pp. 25-36.