بررسی نقش وکارکرد شهرهای کوچک در سهولت خدمات‌رسانی به نواحی روستایی شهرستان رودبار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی- مستخرج از رساله

نویسندگان

1 دکتری تخصصی جغرافیای انسانی، گروه جغرافیا، واحدرشت، دانشگاه آزاداسلامی، رشت، ایران.

2 دانشیار گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاداسلامی، رشت، ایران.

چکیده

امروزه موضوع نابرابری و عدم تعادل فضایی میان مناطق روستایی و شهری از مباحث مهم برنامه­ریزان منطقه­ای است. برای توازن بخشیدن و کاهش نابرابری نقاط روستایی، توجه به شهرهای کوچک یکی از راهکارهای تعادل‌بخشی به این وضعیت است. مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از روش­ها و مدل­های کمی مانند ضریب مکانی (LQ) و شاخص مرکزیت به تحلیل عملکرد شهرهای شهرستان رودبار می­پردازد. در این مقاله، اهدافی چون تبیین رابطه بین کارکرد نقاط شهری در خدمات‌رسانی به نواحی روستایی شهرستان، رتبه­بندی برخورداری خدمات و تعیین سطوح توسعه­یافتگی روستاهای حوزة نفوذ مستقیم شهرهای شهرستان رودبار مورد توجه است. ضریب مکانی (LQ) مشخص نمود که شهرستان رودبار در زمینه کشاورزی و صنعت دارای ضریب (LQ) بالاتر از یک بوده و صادر کننده محصولات تولیدی می­باشد اما از نظر خدمات (LQ) پایین­تر از یک بوده و نشان‌دهنده وابستگی به شهرستان­های دیگر است. بر اساس شاخص مرکزیت، ساکنان حوزة نفوذ مستقیم شهرهای رودبار، لوشان، منجیل، رستم­آباد و بره­سر از نظر سطح‌بندی روستاهای حوزة نفوذ مستقیم خود دارای نظم هستند و شهرهای جیرنده و توتکابن از این نظم در سطح‌بندی روستاهای حوزة نفوذ مستقیم خود محروم هستند. این شهرها به غیر از انجام ارتباط اجباری اداری و سیاسی که موجب وابستگی روستا به شهر می­شود در سایر موارد چون مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی علاوه بر شهرهای خود به شهرهای دیگر شهرستان نیز مراجعه می­کنند.

تازه های تحقیق

  • به‌منظور جلوگیری از تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ تأکید بر توسعه و تقویت شهرهای کوچک امری ضروری است.
  • شهرهای کوچک عملکرد مثبتی در تثبیت و نگهداری جمعیت داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم­زاده، عیسی؛ طیبی، نجمه و شفیعی، یوسف (1391). تحلیلی   کارکردی  از نقش  اقتصادی  شهرهای  کوچک  در توسعة  روستایی (مطالعه موردی: زاهدشهر در بخش شیبکوه فسا). مجلة جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 23 (1)، صص. 151-172.
حسین آبادی، مصطفی؛ پورطاهری، مهدی و محیط‌سکه‌روانی، اصغر (1391). تحلیلی بر نقش شهرهای کوچک در توسعه اقتصادی - اجتماعی روستاهای پیرامون (مطالعة موردی: شهرستان قیروکارزین). فصلنامة پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 13، صص. 115- 126.
حکمت­نیا، حسن و موسوی، میر نجف (1385). کاربرد مدل در برنامه‌ریزی شهری و ناحیه­ای، چاپ اول، یزد: انتشارات علم نوین.
رضایی، محمدرضا (1384). توسعه کالبدی فضایی شهر و نقش زیست‌محیطی آن (مطالعة موردی: شیراز). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. استاد راهنما: رحمت الله فرهودی.
زبردست، اسفندیار (1383).  اندازه شهر. چاپ اول، تهران: ‌انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
زیاری، کرامت الله  (1379). سنجش درجه توسعه‌یافتگی فرهنگی استان­های ایران. نشریه‌نامه علوم اجتماعی، 16 (16)، صص. 91- 104.
شکور، علی و شمسی­آبادی، علی (1391). نقش کانون­های شهری در ایجاد تعادل و توسعة نواحی روستایی (مطالعة موردی: شهر مصیری و روستاهای پیرامون). چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 7 (21)، صص. 63- 77.
صرافی، مظفر (1379). بخش ویژه پایداری شهری: شهر پایدار چیست؟. نشریة مدیریت شهری، 4، صص. 6- 13.
عزیزی، زهرا و شمس، مجید (1400). بررسی نقش شهرهای کوچک در تعادل‌بخشی جمعیت استان کرمانشاه (مطالعه موردی: شهر سرپل‌ذهاب). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 45، صص. 40- 54.  
علی اکبری، اسماعیل؛ تالشی، مصطفی و فرجی، محمد (1395). تحلیل نقش و جایگاه شهرهای کوچک در توازن و توسعه منطقه‌ای. اقتصاد و مدیریت شهری، 17، صص. 49- 65.
فنی، زهره (1393). شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه­ای، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سازمان شهرداری­های کشور.
قنبری هفت­چشمه، ابولفضل و حسین­زاده­دلیر، کریم (1385). تعیین درجۀ توسعه‌یافتگی شهرستان­های استان آذربایجان شرقی. جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 3 (5)، صص. 1- 22.
محمدزاده تیتکانلو، حمیده (1381) .تبیین نقش شهرهای متوسط در توسعه­ی فضایی منطقه­ای مورد پژوهش شهر بجنورد. رساله دکتری شهرسازی، دانشگاه تهران. استاد راهنما: اسفندیار زبردست.
مرکز آمار ایران (1395). سالنامه آماری استان گیلان. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان.
مکانیکی، جواد؛ سرزهی، زهرا و اسکندری‌ثانی، محمد (1395). کارکرد فضایی شهرهای کوچک در ارتباط با روستاهای پیرامون (مطالعة موردی: شهر سربیشه). فصلنامة اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 15، صص. 43- 60.
ملکی، سعید؛ مودت، الیاس و کرمی، مهران (1394). ارزیابی کارکرد شهرهای کوچک در نظام شهری استان لرستان با استفاده از مدل های ضریب کشش پذیری TOPSIS، L.Q. برنامه‌ریزی منطقه ای، 20، صص. 29- 42.
نصیری‌مقدم، منوچهر (1394). تحلیل کارکردهای شهری در توسعة روستایی. رساله دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.
نصیری، اسماعیل (1388). بررسی تاثیر شهرهای کوچک در سازماندهی نظام فضایی (مطالعة موردی: شهر بومهن). جغرافیا و برنامه‌ریزی ناحیه­ای، 1، صص. 27- 42.
نظریان، اصغر و بهارلویی، کتایون (1392). بررسی کارکرد شهرهای کوچک در نظام شهری و توسعة منطقه‌ای (مطالعة موردی: شهر نایین). اقتصاد و مدیریت شهری، 4، صص. 59- 74.
Barean, I. (2009).  Introduction to urban planning. London, 142 (1).
Bareasky, F. )2009(. urban planning in small towns and Rural Area. Routledge, London, 99 (3).
Evans, H., Emrys. A. )1992(. Virtuous Circle Model of Rural-Urban Development: Evidence from a Kenyan Small Towns and its Hinterland. P 663.
Ligale, A. N. )1982). The Role Small and Intermedia Citise in Nationnal Development in Africa. UNCRD, Nagoya, japan. P 9.
Puwen, K. )2008). Role of small centers and development, a case study: Indonesia. cambon university, 31(6), pp. 79-86.
Rondinelli, D. (1993). Towns and Small Cities in Development Countries. the Geographical Review, 73 (4), pp. 379-395.